Category Archive Psychologia

Wampir energetyczny. Kto nim jest i jak się przed nim uchronić?

Choć dla wielu to określenie może brzmieć zabawnie, to warto wiedzieć że osoby tak określane do zabawnych nie należą. Takim sformułowaniem określani są ludzie którzy swoim zachowaniem, cechami charakteru i sposobem bycia dosłownie wysysają z ludzi całą energię, wprawiając w kiepski nastrój i dążą do tego, aby być stale w centrum uwagi. W poniższym artykule przybliżamy postać wampirów energetycznych oraz podpowiadamy, jak się przed nimi bronić (oczywiście nie mamy tu na myśli czosnku ani wody święconej).

 

1. Kogo określamy wampirem energetycznym?

Wampirem energetycznym nazywamy osobę na której w ogóle nie można polegać, nie można na nią liczyć w żadnej kwestii, nie stanowi dla drugiej osoby żadnego wsparcia. Funkcjonuje zupełnie na odwrót wysysając całą jej energię. Oczekuje ciągłego zainteresowania, motywowania, pocieszania, chwalenia, podbudowywania. Chce czuć się ciągle dowartościowywany i nie przeszkadza mu to, że ludzie robią to na siłę. Najważniejsze jest jego dobre samopoczucie, nie obchodzi go to, że ludzie po rozmowie z nim czują się zmęczeni i tracą wszelką energię.  

Wampir energetyczny często działa świadomie, wówczas życie z nim jest szczególnie trudne a jego samego, można śmiało określić jako osobę perfidną. Wykorzystuje swoje najbliższe otoczenie, swoich najbliższych do osiągnięcia swoich celów. Potrafi świetnie manipulować, żąda nieustannej uwagi a nawet potrafi rozsiewać plotki na temat najbliższych mu osób.   

Są również takie wampiry energetyczne, które działają nieświadome. Nie zdają sobie sobie sprawy ze swojego egocentryzmu i złego zachowania. Uważają siebie za wiecznie skrzywdzonych, o swoje niepowodzenia oskarżają wszystkich dookoła, otaczającym im ludziom przypisują nieszczere intencje. Wydaje im się że otoczeniu zależy tylko na tym, aby go skrzywdzić. Bywa że są źli na cały świat, że wszystko jest przeciwko nim. Bez przerwy szukają zainteresowania wśród innych.

2. Jakie są typy wampirów energetycznych?

Wampira energetycznego można poznać nie tylko po tym, kiedy po spotkaniu z nim czujemy się znacznie gorzej, spadła nam energia, humor uległ pogorszeniu mimo że, wcześniej byliśmy pełni energii i humor dopisywał. W psychologii wampiry energetyczne dzieli się na pięć typów:

  • Aktor

Osoby zaliczane do tej grupy zrobią wszystko, aby tylko zdobyć akceptację i uznanie otoczenia. Ich głównym celem jest przedstawienie siebie w jak najlepszym świetle i ukryciu wszelkich wad i złych cech. Przypisują je innym osobom. Co jest bardzo charakterystyczne dla takich osób to ogromne opanowanie, nigdy nie wpadają w złość za to dają wyraz swojej pogardy wobec innych ludzi. Takie zachowania najczęściej spotyka się u starszych pań, które co niedzielę chodzą do kościoła ale są ostatnie aby pomóc bliźnim w potrzebie. 

  • Aspołeczny hedonista

Ten typ wampira charakteryzuje brak poważania dla wszelkich norm społecznych. Uwielbia wielkie wyjścia, huczne imprezy do białego rana, chętnie sięga po różnego rodzaju używki, celebruje tzw. przygody na jedną noc. Nie znosi kiedy jest nudno i nic się nie dzieje. W rozmowie jest bardzo męczący ponieważ w ogóle nie pyta i nie interesuje się sprawami innych, tylko zawsze ukierunkowuje rozmowę na swoją osobę. Potrafi przy tym nieźle kłamać, oszukiwać, obgadywać, rozsiewać plotki. Wszystko tylko po to, aby utrzymać zainteresowanie i stworzyć niejako atmosferę napięcia. Nie mają dla niego znaczenia konsekwencje danego zachowania, to że określonymi czynami czy słowami może kogoś zranić. 

  • Narcyz

Są to osoby o ogromnym ego i całkowitym braku wyrzutów sumienia. Zazwyczaj działają nieświadomie, w ich intencji nie leży celowe krzywdzenie i ranienie ludzi. Oni zwyczajnie nie zastanawiają się nad tym jak się zachowują i jak postępują. Często są bardzo niewdzięczni, nie dziękują drugiej osobie za udzieloną pomoc. Lubią obwiniać innych za swoje niepowodzenia. Do tej grupy można śmiało zaliczyć wszystkich wujków, dziadków i innych ancymonów którzy uważają że powodem ich niepowodzeń czy umiarkowanego sukcesu życiowego, to efekt działania złych ludzi. 

  • Obsesyjno-kompulsyjny

Należą do nich perfekcjoniści i osoby bardzo dbające o szczegóły. Potrafią dostrzec najmniejszą drobnostkę, ale nie dostrzegają całości, która jest ułożony z tych właśnie drobnostek. Nie tylko nie potrafią zaakceptować ludzi którzy nie są tak dokładni jak oni, ale też uważają że nikt im nie dorówna. Jest to typ który uważa że zawsze ma rację, czuje się dobrze w sytuacji kiedy inni się denerwują, czymś stresują czy martwią. Chcą mieć nad wszystkim kontrolę, nad wszystkim i wszystkimi panować. Za wampira obsesyjno-kompulsywnego można uznać despotycznego rodzica czy szefa stosującego mobbing. 

  • Typ paranoidalny

To wizjoner, nieustannie poszukujący Prawdy. Dostrzega rzeczy, których inni nie widzą. Jednak można w tym przypadku poddać w wątpliwość fakt, czy te rzeczy naprawdę istnieją. Typ paranoidalny jest bardzo pewny siebie i swoich wierzeń. Jest nieufny w stosunku do osób które wątpią w jego wizje i poglądy. W życiu kieruje się uprzedzeniami,stereotypami i wszędzie widzi spisek.  Do tego typu wampirów można zaliczyć choćby zazdrosnych partnerów.

 

3. Jak bronić się przed wampirem energetycznym?

Sposobów na obronę przed wampirami energetycznymi jest kilka. Wszystko zależy od tego, z jakim typem wampira mamy do czynienia i wszelkie metody walki z nimi, muszą być dostosowane do właściwego typu.

W przypadku wampira aktora, najlepiej pozostać obserwatorem jego przedstawienia i nie dać się wciągnąć do obsady. Nie należy wdawać się z nim w dyskusję tylko odpowiadać krótko i rzeczowo. Czasem, dla zwykłego świętego spokoju, można go trochę pochwalić żeby 

Gdy mamy do czynienia z antyspołecznym hedonistą wówczas ani na chwilę nie można stracić czujności, na co on tylko czeka. Należy go uważnie słuchać, nie dać się nabrać na nieszczery uśmiech i brać poprawki na wysnuwane przez niego historie. Aspołeczny hedonista uwielbia snuć intrygi, ucieka się do różnych podstępów dlatego niezwykle istotne jest być czujnym i nie dać się wciągnąć w jego gierki. 

Z kolei najlepszą metodą obronną przed narcyzem będzie zakomunikowanie mu wprost, spokojnym i zrównoważonym głosem, że jego zachowanie, słowa nas ranią, że jego postępowanie nas skrzywdziło, zabolało. Warto go dosadnie o tym uświadomić. 

Natomiast jeśli mowa o typie obsesyjno-kompulsywnym, to należy stawiać wyraźne granice i być bardzo konsekwentnym. Nie można ulegać nawet w najmniejszym stopniu bo zostanie to wykorzystane. Takiej osobie należy pokazać że mamy swoje zdanie, swoje poglądy i nie pozwolimy nad sobą panować ani dyskredytować. Życie z osobą, która chce stale kontrolować innych nie należy do najłatwiejszych. 

Chcąc obronić się przed wampirem paranoidalnym, najlepiej zrobimy jeśli nie będziemy się wdawać z nim w żadne dyskusje. Wszelkie próby podjęcia rozmowy na dany temat należy ucinać i kierować rozmowę na inny temat.  

Gdy mężczyzna staje się ojcem…

O sytuacji mężczyzny, który oczekuje na przyjście swojego dziecka, można mówić w kontekście jego domu rodzinnego. Wzór ojca, kształtowany jest w kontakcie swojego  własnego. Wszelkie negatywne doświadczenia utrudniają właściwe podjęcie roli ojca, nawiązanie bliskich relacji z dzieckiem zarówno przed, jak i po urodzeniu. Jak myśl o pojawieniu się na świecie dziecka wpływa na męską psychikę, o tym w poniższym artykule.

1. Niepewność, strach, lęk

Brak ojca lub jego nieobecność, mogą powodować trudności w dookreśleniu własnej tożsamości oraz brak modelu męskiej roli w rodzinie. Na ogół mężczyzna chce dać swemu dziecku to, czego od własnego ojca nie otrzymał. Własna żona odwołuje z kolei męża, do relacji z matką. Synowie matek opiekuńczych i czułych, z którymi mieli dobre relacje, lepiej radzą sobie z adaptacją do nowej sytuacji życiowej. Im większa gotowość na poczęcie, tym szybszy proces zaakceptowania dziecka i uświadomienia sobie nowej roli. Perspektywa zwiększonej odpowiedzialności za materialne położenie rodziny, może powodować stres (zwłaszcza w trudnej sytuacji materialnej, przyjście dziecka na świat, może być odebrane negatywnie). Na pojawienie się nieplanowanego dziecka niektórzy ojcowie reagują szokiem, nie czują się na nie przygotowani, co może powodować pojawienie się wrogości wobec dziecka. Z kolei postawa kobiety roszczącej sobie prawo do szczególnej opieki i wykorzystującej swój odmienny stan („spójrz, jak bardzo się poświęcam!” „Ile mnie to kosztuje!”), może powodować u męża poczucie winy za cierpienia żony i wywoływać postawę nadmiernej opieki lub do ucieczki przed żoną.

2. Reakcje obronne, fazy pokonywania lęku

U niektórych mężczyzn może wystąpić szereg objawów psychopatologicznych na wieść o poczęciu dziecka. Mogą to być dziwaczne zachowania, stosowanie środków psychoaktywnych, alkoholizm. Takie zjawiska, mają miejsce rzadko i na ogół, występują u mężczyzn z negatywnymi doświadczeniami seksualnymi (np. wykorzystywanych w dzieciństwie).

Wielu ojców przeżywa okresową niechęć oraz lęk przed trudami wychowania. Są to początkowe, dość powszechne odczucia.

Istnieje kilka faz ojcowskiego zaangażowania w prenatalny rozwój dziecka:

  • Faza 1
    obejmuje czas od kilku godzin do kilku tygodni, gdy nie ma stuprocentowej pewności co do poczęcia dziecka. Stan niepewności powoduje huśtawkę emocjonalną,
  • Faza 2
    po uzyskaniu pozytywnej diagnozy następuję kilka pierwszych miesięcy, w których ojciec jest zaangażowany w niewielkim stopniu. Rola ojca w rozwoju prenatalnym jest na tym etapie często kwestionowana,
  • Faza 3
    środkowy okres rozwoju prenatalnego (12 – 25 tydzień), stopniowe uwidacznianie się obecności dziecka, pogłębia się wtedy więź małżeńska, rozwijają się pozytywne uczucia ojca do dziecka. Tylko niektórzy mężczyźni, nadal mają trudności z adaptacją do nowej roli,
  • Faza 4
    okres skupienia się rodziców na aktualnych i przyszłych potrzebach dziecka a wyobrażenia o dziecku, stają się coraz bardziej konkretne. Przed porodem u niektórych mężczyzn może pojawić się napięcie, lękliwość, jawny i ukryty niepokój. Narasta lęk o przebieg porodu i stan zdrowia dziecka oraz lęk przed nowym rozdziałem w życiu.

3. Myśli o przemijaniu, reakcje na wygląd kobiety

U wielu mężczyzn dominują także przeżycia związane z uświadomieniem sobie procesu starzenia się. Zdają sobie sprawę, że są o jedną generację starsi. Powoduje to szereg ważnych pytań o własną tożsamość i sens życia. U pewnej grupy mężczyzn występuje wówczas zależność uczuciowa od żony. Pojawia się pragnienie, aby im obu matkowała. Żona jest skoncentrowana na swoim stanie i rozwoju dziecka. W sytuacji, gdy mężczyzna jest izolowany od spraw związanych z rozwojem dziecka, może u niego wystąpić poczucie osamotnienia i zagubienia.

Mężczyźni zadowoleni z życia seksualnego spełniają lepiej funkcje ojcowskie i czerpią z nich więcej satysfakcji. Jeśli rozwój dziecka przebiega prawidłowo, wówczas współżycie pary nie zmienia się i może być nawet częstsze oraz piękniejsze ze względu na obecność owocu wzajemnej miłości.

W środkowym okresie rozwoju prenatalnego, zmiany sylwetki kobiety są dla większości mężczyzn podniecające i pobudzają pożądanie seksualne. Ciało kobiety może wówczas budzić emocje zarówno pozytywne (uznania, szacunku, zafascynowania jej pięknem) jak i negatywne (odraza, wstręt, wstyd, niechęć). Niektórzy boją się współżycia przy kontakcie z dużym brzuchem i boją się, że zrobią krzywdę dziecku. Zdarza się nawet że boją się nawet dotykać brzuch i tym bardziej, nie chcą podjąć współżycia.

4. Zmiany w życiu seksualnym

Kwestie związane ze współżyciem przed porodem powinny być omawiane przez małżonków. Kobieta bowiem wykazuje inne potrzeby niż mężczyzna. Może być zmęczona i dotknięta różnymi dolegliwościami ciążowymi. Jest nastawiona raczej na pieszczoty i czułości niż na samą bliskość fizyczną. Okres tuż przed porodem wymaga wstrzemięźliwości.

Przystosowanie się do nowej roli wymaga wiele energii psychicznej. Tam, gdzie nie dotarła zachodnia cywilizacja, istnieje szereg magiczno-religijnych form zachowań i pouczeń obowiązujący mężczyznę tzw. kuwada. Są to różnego rodzaju zasady określające, co mężczyzna może jeść i pić, jakich czynności nie może wykonywać. Kuwada nakazuje wstrzemięźliwość seksualną i towarzyszenie żonie, w czasie akcji porodowej.

W kulturze zachodniej, gdzie zaniknęła kuwada, występują u mężczyzn dolegliwości fizyczne i psychiczne związane z radzeniem sobie z nową rolą. Najczęściej występuje zmęczenie, zaburzenia snu, bóle kręgosłupa i wiele innych. Mimo tych dolegliwości, nie korzystają z pomocy medycznej ponieważ presja społeczna wymaga, aby byli silni i stanowili mocne oparcie dla żony.

 

Lęki związane ze stanem zdrowia żony i dziecka mogą być osłabione w sytuacji gdy ojciec uczestniczy w badaniach lekarskich żony,  w zajęciach na szkole rodzenia, gdy uczy się właściwej pielęgnacji noworodka. Inną formą radzenia sobie z lekiem może być fantazjowanie na temat dziecka i wspólnych zabaw.

Gdy kobieta staje się matką…

Pierwszy okres po poczęciu dziecka to czas intensywnych przeżyć dla każdej kobiety. Może to być czas trudny. Psycholodzy określają ten etap jako „okres kryzysu psychicznego”. Jeśli przebiega on prawidłowo, prowadzi do funkcjonowania na wyższym poziomie dojrzałości. Najsilniejszy kryzys oraz jego pozytywne lub negatywne skutki, występują przy pierwszym dziecku. Zachodzą wtedy najbardziej znaczące przemiany w sposobie życia, które kobieta musi zaakceptować.

1. Pierwszy trymestr ciąży

Pierwszy trymestr, to na ogół czas bardzo trudny gdyż poczęcie dziecka, wywołuje zmiany fizyczne i psychiczne, zmieniając sytuację społeczną kobiety.

Mogą pojawić się zmiany w postrzeganiu własnego ciała. Nowa gospodarka neurohormonalna może powodować rozchwianie równowagi psychicznej, przeżywanie silnych, skrajnych uczuć i emocji od radosnych do głęboko lękowych i depresyjnych. Mogą wystąpić objawy fizjologiczne np. wymioty, senność, wrażliwość  na zapachy. Mogą nie być odczytywane przez kobiety jako sygnał od dziecka informujący o jego obecności oraz rozwoju jak również, zmianach przystosowawczych organizmu, lecz jako uciążliwość i dolegliwość wywołującą lęk co do ich przyczyny. Koncentracja na dolegliwościach może powodować egocentryzm, skupienie na sobie, niechęć do przyczyny, która je wywołuje. Przez niektóre kobiety ustanie miesiączki może być traktowane jako zaburzenie, które trzeba leczyć środkami farmakologicznymi (środki wywołujące miesiączkę mogą spowodować poronienie). Istnieje ryzyko, że kobieta nie będzie akceptować faktu powiększania się jej piersi w czasie trwania ciąży.

Kolejnym elementem mogą być zmiany w postrzeganiu samej siebie. Ważne jest zaakceptowanie obecności dziecka i różnic między swoją osobą a dzieckiem (zmiana sposobu myślenia z „ja” na „my”). Jednakże dla wielu kobiet dziecko jest tylko zarodkiem, guzem który rośnie w jej brzuchu wówczas trudno jest im obdarzyć je od początku miłością. Zdarzają się myśli o aborcji. Pozytywne zmiany w myśleniu o dziecku mogą czasami nastąpić dopiero w momencie odczuwania jego ruchów, które świadczą o jego obecności oraz odrębności. Wiele kobiet w tym okresie może jeszcze nie czuć się matkami. Brak poczucia dojrzałości do roli matki u niektórych kobiet, przyczynia się do powstania lęku przed przyszłością, żalu za utratą beztroskiej przeszłości.

Kryzys psychologiczny jest pewną normą pierwszego okresu po poczęciu dziecka. Może pojawić się zachwianie pewności siebie, uczucia lękowe np. lęk przed dzieckiem, lęk o zdrowie swoje i dziecka, lęk przed komplikacjami, przed chorobą, przed porodem! itp. Większość kobiet pierwszy okres przeżywa radośnie, mimo pojawiających się niepokojów, gdyż posiadanie dziecka zaspokaja wiele potrzeb jak poczucie bezpieczeństwa (dziecko może zapewnić opiekę na starość), afiliacji (poczucie więzi, przynależności do kogoś), uznania i szacunku (prestiż społeczny kobiet w ciąży), dodatniej samooceny (dziecko dowartościowuje kobietę, świadczy o jej biologicznej zdolności prokreacyjnej), twórczości (dziecko stymuluje do nabywania nowych umiejętności), sensu życia (jest po co i dla kogo żyć), nieśmiertelności (dziecko zaspokaja częściowo dążenie do nieśmiertelności, gdyż dziedziczy ich bogactwo genetycznie).

Zmiany w kontaktach społecznych to również istotny aspekt macierzyństwa. Chęć utrzymania dotychczasowej roli społecznej może być powodem do odrzucenia dziecka i decyzji o aborcji. Rzadko zdarza się, że kobieta traktuje dziecko jako rywala wobec partnera i obawia się, że nie będzie potrafiła podzielić swego czasu dla obojga. Kobieta z powodu poczęcia dziecka może być porzucona przez partnera. Wówczas albo decyduje się na aborcję aby tylko utrzymać przy sobie mężczyznę lub zemścić się na nim. Zdarza się również kobieta decyduje się na urodzenie dziecka po to, aby nadać mu nazwisko ojca, aby upokorzyć go w towarzystwie. Czasem kobieta chce urodzić dziecko, aby zrekompensować sobie utratę mężczyzny. Jest to okres, w którym kobieta jest szczególnie podatna na sugestie z otoczenia. W środowisku, które nie ceni rodzicielstwa, kobieta może czuć się odepchnięta i pogardzana.

2. Drugi trymestr ciąży

W drugim trymestrze następuję stabilizacja hormonalna i uczuciowa. Większość dolegliwości ciążowych ustąpiła lub jeszcze się nie ujawniła; dziecko jest niewielkie, więc nie jest jeszcze ciężarem dla matki. W pożyciu małżeńskim jest to tzw. „okres miodowy”.

W okresie tym mogą pojawić się również zmiany w postrzeganiu własnego ciała np. widoczna zmiana sylwetki kobiety. Jednak jest ona dumna z tego, że jej ciało stanowi dobre miejsce rozwoju dla dziecka, jest zadowolona, ma wysokie poczucie własnej wartości i znaczenia macierzyństwa, dba o swój wygląd. Jednak są kobiety, które zmiany w wyglądzie przeżywają jako degradację. Jeśli dla kobiety ważna była do tej pory atrakcyjność fizyczna i na niej budowała poczucie swojej wartości, może teraz nie akceptować dużego brzucha, lękać się, że mąż przestanie się nią interesować, pojawia się lęk o zdradę z jego strony. Niekiedy kobiety noszą wyszczuplającą bieliznę która może źle wpływać na rozwój płodu. W zdecydowanej jednak większości, rozwój dziecka skłania kobietę do większej dbałości o swoje zdrowie i do przestrzegania diety, czasem może występować lęk przed współżyciem seksualnym, aby nie uszkodzić dziecka (na tym etapie rozwoju dziecka nie stanowi to jednak zagrożenia).

Postrzeganie siebie ma związek z tym, iż kobieta czuje się coraz bardziej matką, postrzega dziecko jako odrębną osobę (jest to wzmagane przez jego coraz to żywsze ruchy). Jest to czas, gdzie pojawiają się fantazje i marzenia dotyczące dziecka, przypisywanie mu pewnych cech, kształtowania różnych form przywiązania do dziecka. Kobieta interesuje się rozwojem dziecka i jego wychowaniem, koncentruje się na tym, co dzieje się wewnątrz jej ciała. Zdarza się, że czasami ogranicza kontakty towarzyskie i swoje hobby. Jej stan jest w centrum jej zainteresowania, częściej rozmawia ze swoim dzieckiem, które pozostaje wyimaginowanym przyjacielem.

Kobiety w ciąży w pewnym momencie mają wielki dylemat komu, kiedy i jak powiedzieć o dziecku. Otoczenie chce wyręczać kobietę w jej pracach, jest opiekuńcze wobec niej. Podatność na uwagi otoczenia może czynić kobietę „małą dziewczynką”, którą każdy poucza i ma prawo oczekiwać od niej określonego działania. Czasami kobieta ogranicza swoje kontakty z innymi ludźmi, nawet z najbliższymi, ale może mieć poczucie, że stosunek innych do niej się zmienił.

3. Trzeci trymestr ciąży

Gdy przychodzi trzeci trymestr, wzrasta koncentracja kobiety na dziecku i porodzie, zmienia się jej wygląd, przeżycia i zachowania wobec innych ludzi. Kobiecie powiększają się maksymalnie piersi i brzuch, doświadcza różnych dolegliwości fizycznych np. hemoroidy, zaparcia, bóle krzyża, ograniczona ruchliwość, szybkie męczenie się itp. Ruchy dziecka stają się bardziej energiczne, co kobieta może odbierać jako znak witalności dziecka lub jako przyczynę niepokoju. Powstają oczekiwania wobec zachowań dziecka po porodzie na podstawie jego ruchów.

W tym trymestrze pojawiają się marzenia i oczekiwania wobec dziecka, że zaspokoi ono wszystkie nadzieje matki np. marzenia niezrealizowane w dzieciństwie oraz wyobrażenia o porodzie, które są coraz intensywniejsze i budzące niepewność oraz silny niepokój. W ostatnim czasie pojawiają się zachowania tzw. „zakładanie gniazda”  to znaczy generalne porządki, malowanie ścian, przygotowanie pokoju dla maluszka, troska o szczegóły. Mogą wystąpić trudności w koncentracji i zapamiętywaniu. Czasem powraca huśtawka emocjonalna ponieważ większość kobiet z utęsknieniem czeka na przyjście dziecka, choć zdarza się że kobieta nie chce zerwać więzi, która w ciąży łączy ją z dzieckiem i stara się odwlec poród. 

Jest to czas, gdzie może dojść do zerwania kontaktów z ludźmi, którzy nie dają kobiecie poczucia bezpieczeństwa. Ze względu na krytyczną samoocenę i złe samopoczucie może w ogóle unikać spacerów, spotkań z innymi. A gdy kobieta musi zrezygnować z pracy, może czuć krzywdę i odizolowanie od świata, koncentruje się jej odczuciach i dolegliwościach, co może powodować zaburzenia zdrowotne. Kobieta przez macierzyństwo staje się mniej zależna od własnej matki, choć czasami właśnie poczęcie dziecka może ją zbliżyć do niej. Zdarza się że w tym okresie kobieta ma pragnienie, by własna matka otoczyła ją szczególną opieką, zwłaszcza gdy silnie identyfikuje się z dzieckiem i w nim się odnajduje.  

Molestowanie seksualne dzieci. Jakie ciągnie za sobą skutki?

W dzisiejszych czasach ciągle słyszy się o nadużyciach i wykorzystaniu seksualnym dzieci, które odbija piętno na całe ich przyszłe życie. Najczęściej wykorzystywane są dzieci będące poniżej 7 roku życia. Wykorzystywanie seksualne dzieci to każdy akt pomiędzy osobami o różnym stopniu rozwoju, którego celem jest seksualna gratyfikacja osoby na wyższym poziomie rozwoju. Skąd bierze się ta dewiacja i jak pomóc molestowanym dzieciom? O tym w poniższym artykule

Skutki psychologiczne wykorzystywania seksualnego dziecka obejmują m.in. depresję, seksualizację zachowania, zespół stresu pourazowego, zaburzenia lękowe, naruszenie prawidłowego rozwoju seksualnego, zaburzenia odżywiania, wycofanie społeczne, skłonność do wykorzystywania dzieci będąc już w wieku dorosłym oraz wiele innych. Jeśli chodzi zaś o skutki fizyczne to zalicza się do nich przede wszystkim uszkodzenia fizyczne ciała dziecka.

Patrząc z punktu psychologicznego wykorzystywanie seksualne dziecka, związane jest przede wszystkim z zaburzoną relacją pomiędzy dzieckiem a osobą, której ono ufa. Mówi się tutaj o wykorzystaniu zaufania dziecka w celu osiągnięcia własnych potrzeb seksualnych przez osobę mu bliską. Nadużycie seksualne przy którym zostaje zerwane zaufanie dziecka nie dotyczy samego aktu seksualnego czy gwałtu, ale też takich zachowań jak ocieranie się o dziecko, nieodpowiedni dotyk, pokazywanie zdjęć i filmów pornograficznych czy opisywanie zachowań seksualnych. Dziecko odczuwa wtedy zawstydzenie i dezorientację, wie że wydarzyło się coś złego, staje się obiektem w rękach oprawcy i nie potrafi się obronić.

Jak określany jest sprawca molestowania seksualnego dziecka?

Oprawcą może być zarówno osoba mu najbliższa jak i ktoś zupełnie obcy i niespokrewniony z nią. Osoby obce dzieli się na dwa typy sprawców:

  • Typ psychopatyczny –  jest niedojrzały w rozwoju seksualnym i potrzebuje potwierdzenia, że posiada bezgraniczne możliwości. Ten typ wyróżnia się niską empatią oraz brakiem odczuwania lęku, dziecko jest dla niego obiektem zastępczym, nad którym może dominować.

  • Typ regresywny – dla którego charakterystyczny jest lęk przed dojrzałym partnerem seksualnym.

Najgroźniejsze skutki molestowania seksualnego u dzieci

Wykorzystując dziecko pozbawia się go nie tylko dzieciństwa ale przede wszystkim, zdolności do wchodzenia w bezinteresowne oraz głębokie relacje międzyludzkie. Poprzez takie działania, zaburza się naturalny rozwój seksualny dziecka oraz jego ogólne funkcjonowanie. W literaturze przedmiotu, u dzieci wykorzystywanych seksualnie wyróżnia się dwa typy objawów:

  • wczesne –  występują w okresie do 2 lat od czasu zakończenia wykorzystywania
  • długotrwałe (odległe w czasie) – widoczne przez dłuższy okres czasu, przekraczający 2 lata

Sfery w których mogą pojawić się skutki nadużyć seksualnych to:

  • sfera somatyczna – skutki molestowania są związane z pojawieniem się biegunek, zaparć, infekcji dróg moczowych, chorób wenerycznych, ciąży ale i również obrażeń na ciele takich jak otarcia, stłuczenia, siniaki, bóle w okolicach pochwy bądź odbytu, krwawienia z pochwy, przerwanie błony dziewiczej, obrzęki lub rany w okolicach odbytu.

  • sfera emocjonalna – odczuwanie takich emocji jak poczucie wstydu, poczucie winy, złość, ciągły niepokój, lęk, poczucie krzywdy, myśli samobójcze, poczucie utraty niewinności, poczucie bezsilności, mogą pojawić się stany depresyjne, fobie, problemy z koncentracją, niska samoocena, dziecko przyzwyczaja się do tego, że jest traktowane jak przedmiot czy obiekt, staje się czymś a nie kimś i z takim przekonaniem idzie przez całe swoje życie.

  • sfera seksualna i sfera społeczna – są ze sobą powiązane a skutki na tym obszarze, przejawiają się w nieumiejętności utrzymywania dłuższych relacji i kontaktów społecznych, w dorosłości trwania w stałych związkach, zdeformowanych mechanizmach obronnych, które wywołują negatywne postawy społeczne, nieufności wobec ludzi, unikaniu bliskości fizycznej z innymi osobami, nieumiejętności wchodzenia w nowe relacje z innymi ludźmi, dysfunkcjach i zaburzeniach seksualnych oraz w obniżonym popędzie seksualnym w przyszłości, stawaniu się sprawcą aktów molestowania dzieci w dorosłości czy w skłonności do podejmowania przypadkowych kontaktów seksualnych.

  • sfera behawioralna – pojawiają się takie zachowania jak regresja zachowania, uzależnienia od środków psychoaktywnych, samookaleczenia, zachowania przestępcze, ucieczki z domu, prostytucja, wagary, próby samobójcze, zachowania agresywne wobec innych ludzi czy stosowanie przemocy.

Co również istotne, konsekwencje nadużyć seksualnych są zależne od wieku dziecka molestowanego. U dzieci w wieku przedszkolnym mogą pojawić się lęki, koszmary nocne, nieadekwatne zachowania seksualne oraz zespół stresu pourazowego. U dzieci starszych, będących w wieku wczesnoszkolnym, skutki te przejawiają się w postaci lęków, nerwic, koszmarów sennych, agresji, nadmiernej aktywności, problemów w szkole, nawet psychoz oraz możliwe są tutaj ich zachowania regresywne. U dzieci jeszcze starszych można zauważyć depresję, wycofanie się z kontaktów społecznych, bóle somatyczne ale i również zachowania przestępcze, ucieczki z domu, nadużywanie substancji psychoaktywnych jak i próby samobójcze. Problemy w szkole mogą w przyszłości przejawiać się w trudnościach z utrzymywaniem zatrudnienia, zaś zachowania agresywne przechodzić w zachowania przestępcze.  

Wymienione skutki molestowania seksualnego dziecka nie zawsze i nie w każdym przypadku występują w pełnej postaci, jest to zależne od wielu czynników ale przede wszystkim od tego, że każde dziecko tak jak i człowiek dorosły jest indywidualną jednostką, mającą różne potrzeby i odmienne osobowości. Jedno dziecko może przeżyć głęboką traumę, inne trochę mniejszą jednak należy pamiętać, że zawsze każde naruszenie sfery intymnej dziecka wiąże się z zaburzeniami w jego rozwoju i wpływa na jego dorosłe życie.

Jak rozmawiać z dzieckiem wykorzystywanym seksualnie?

Najważniejszymi cechami jakie powinna przejawiać osoba, prowadząca rozmowę z dzieckiem molestowanym seksualnie to cierpliwość, spokój, opanowanie, swoboda w kontaktach, twórczość, umiejętność kontrolowania swoich emocji i powstrzymywania reakcji oraz umiejętność dawania dziecku wsparcia i poczucia kontroli. Istotne jest również nawiązanie kontaktu z dzieckiem. Nie należy składać obietnic, które nie mogą zostać spełnione. Ważne aby zapewnić dziecko, że to co się wydarzyło nie jest jego winą oraz dać do zrozumienia, że takie sytuacje i wydarzenia są nam znane. Jest to istotne ze względu na to, że dzieci bardzo często boją się reakcji dorosłego na to, co za chwilę powiedzą. Należy również pamiętać, że dzieci które nie są wykorzystywane seksualnie są zazwyczaj zawstydzone tematami związanymi z seksem w przeciwieństwie do dzieci, które doznały już takich aktów. Język jakim się posługujemy powinien być zrozumiały dla małego człowieka. Nie wolno zadawać pytań „dlaczego?” i zmuszać dziecka do mówienia. Niszczy to relację i sprawia, że zamyka się ono w sobie.

Metody jakich można użyć podczas rozmowy z dzieckiem, u którego podejrzewa się molestowanie seksualne, to:

  • rysunek figury człowieka – pomaga w zapoznaniu się ze słownictwem i nazewnictwem używanym przez dziecko. Na kartce papieru należy rozpocząć rysunek człowieka a następnie powiedzieć dziecku, aby dokończyło rysować resztę części ciała i je nazwało.

  • lalki – mogą pomóc w wytłumaczeniu dziecku na czym polega „zły dotyk” oraz sprawdzeniu, co się wydarzyło, w jaki sposób i jak się to działo w dalszej kolejności.

  • lista rzeczy i ludzi, których dziecko się boi – metoda pomocna w przypadku, gdy dziecko nie chce powiedzieć co się wydarzyło i boi się tego co się działo. Na kartce tworzymy listę rzeczy, ludzi lub wydarzeń których dziecko się boi.

  • dobre i złe sekrety – metoda która pomaga rozróżnić dziecku czym są dobre a czym złe sekrety, które można komuś powierzyć, które mogą być niebezpieczne. Technika jest też pomocna w sytuacji, gdy dziecko nie chce powiedzieć tego co się stało ze względu na to, że jest to tajemnicą.

  • zabawa w rozmowę maskotek – za jedną maskotkę wypowiada się osoba prowadząca rozmowę, a za drugą dziecko.

 W momencie podejrzenia molestowania seksualnego pojawia się wiele różnych pytań np. co robić? Czy reagować na tę sytuację? Czy rozmawiać o tym z dzieckiem? Czy zgłaszać ten problem czy nie? Czy nie zniszczymy życia sprawcy w momencie gdy okaże się to nieprawdą? Problem ten jest niezwykle trudny i wiąże się z poważnymi decyzjami. Należy jednak pamiętać, że najważniejsze w tym wszystkim jest dziecko i jego bezpieczeństwo, a pojawiające się sygnały nie mogą być lekceważone bo skoro się pojawiają to muszą coś znaczyć.

Dzieci w rodzinach przemocowych

Aby móc rozpocząć rozważania na temat funkcjonowania dzieci w rodzinach, które dopuszczają się przemocy należy najpierw przybliżyć czym ogólnie jest przemoc. O tym opowiemy w poniższym artykule.

1. Definicja przemocy domowej

Według definicji „przemoc w rodzinie” określa się jako jednorazowe lub powtarzające się działanie umyślne bądź zaniechane, które narusza prawa bądź też dobra osobiste osób najbliższych. Działanie to naraża te osoby na niebezpieczeństwo zarówno utraty zdrowia, jak i życia. Co istotne, zaburza ich poczucie godności oraz tworzy szkody w zdrowiu psychicznym.

Istnieje kilka rodzajów przemocy i dzielimy ją na:

  • przemoc fizycznąta forma przemocy jest najbardziej widoczna. Dotyczy nie tylko uszkodzeń powstających na ciele ofiary ale i również prawdopodobieństwa ich powstania. Wyróżnić można takie przejawy jak szarpanie, przypalanie papierosami, uderzanie, szturchanie czy krępowanie ciała.

  • przemoc psychiczną – do której zaliczamy upokarzanie, poniżanie, krytykowanie, szantażowanie czy nieliczenie się z potrzebami ofiary. Jest formą przemocy, którą trudno jest udowodnić, nie jest widoczna na ciele, a rany po niej pozostają jedynie w psychice ofiary.

  • przemoc materialną – która obejmuje niszczenie czyjejś własności, odbieranie zarobionych pieniędzy, zabieranie rzeczy bez pozwolenia oraz sprzedawanie rzeczy bez zgody ofiary.

  • przemoc seksualną – która dotyczy zmuszania do aktywności seksualnej osób, nie wyrażających na to zgody. Mowa w tym zakresie o  gwałtach, wymuszaniu współżycia seksualnego czy zmuszaniu do oglądania pornografii. Celem oprawcy jest zaspokojenie swoich potrzeb.

  • zaniedbanie – jest formą przemocy najczęściej dotykającą dzieci i osoby starsze. Polega na naruszeniu obowiązku do opieki przez osoby najbliższe, obejmuje niezaspokajanie potrzeb fizjologicznych, tych związanych z ubiorem, schronieniem, nieudzieleniem pomocy podczas choroby czy uniemożliwieniem korzystania z kuchni czy łazienki.

W literaturze przedmiotu mówi się o trzech fazach przemocy i kolejno są to:

  • faza 1budowanie napięcia jest zapowiedzią tego co się może wydarzyć. Pojawiają się konflikty, istnieje grupa tematów, która wywołuje nieporozumienia i gniew. Kształtuje się specyficzna reakcja tzn. może wystąpić bagatelizowanie, usprawiedliwianie bądź inne mechanizmy obronne. W tej fazie może pojawić się pierwszy akt przemocy.

  • faza 2 ostry incydent bicia i przemocy – pojawiają się epizody przemocy, które są coraz częstsze. Kształtuje się brak kontroli, który nie przeszkadza oprawcy i który widzi winę w ofierze. Szkody, które jej wyrządza są coraz większe.

  • faza 3uprzejmości i miłości – pojawia się skrucha i pozorne zaprzestanie stosowania przemocy. Jest to faza „miodowego miesiąca”.

2. Przemoc a jej wpływ na psychikę dziecka

Funkcjonowanie dziecka i jego rozwój w takiej rodzinie jest niewątpliwie zaburzony. Uszkodzone zostają takie sfery jak poczucie  własnego Ja, regulacja emocjonalna, poczucie więzi, odporność emocjonalna czy relacje z rówieśnikami. Dzieci które doświadczają przemocy w rodzinie, nie umieją sobie radzić z pojawiającymi się problemami. Jest to wynikiem obniżenia odporności psychicznej, dlatego też często stosują w zamian za to przemoc i wykazują dużą agresję. Idąc w ślad za rodzicami, dziecko kształtuje w sobie swój sposób radzenia sobie z problemami i stresem, wchodzi w dorosłe życie z ciężkim bagażem doświadczeń i samo stosuje agresję oraz przemoc w swojej rodzinie.

Jeśli chodzi o sferę emocjonalną dziecko w rodzinie przemocowej zarówno w dzieciństwie jak i w dorosłości, wykazuje silny lęk, strach i niepokój, które mogą doprowadzić w przyszłości do różnych zaburzeń w tym zakresie. Bardzo istotnym aspektem jest tutaj również poczucie winy, które odczuwa dziecko bite. To ono obwinia się za wyrządzoną mu krzywdę. Jest to jeden z mechanizmów obronnych, którym broni się mały człowiek. Poprzez odczuwanie winy dziecko, może uratować swoje przywiązanie do krzywdzących go rodziców. Nie rozumiejąc tego dlaczego rodzic go rani, winę przypisuje sobie, dzięki czemu jego więź z agresywnym rodzicem, nie zostaje zaburzona.

Jeśli chodzi o relacje z rówieśnikami, dziecko bite izoluje się od nich ze względu na brak zaufania, którym należy obdarzyć nowo poznaną osobę, chcąc się z nią zaprzyjaźnić. Samoocena dziecka bitego jest bardzo niska przy jednocześnie wysokiej samoakceptacji. Dziecko takie wykazywać może w przyszłości wysoką zależność od partnerów, czy innych osób dla niego znaczących.

3. Skutki przemocy stosowanej na dzieciach

U dzieci żyjących z agresywnymi rodzicami może pojawić się szereg różnych zaburzeń i objawów, związanych przede wszystkim z życiem w ciągłym stresie, lęku, smutku i brakiem zaufania. Często towarzyszą im takie trudności jak:

  • zaburzenia mowy, które są efektem napięcia nerwowego np. jąkanie się,
  • nocne moczenie się,
  • trudności w nauce,
  • zaburzenia snu np. koszmary senne,
  • opóźnienie w rozwoju np. upośledzenie umysłowe,
  • pojawienie się nieprawidłowości rozwojowych,
  • niska samoocena,
  • depresja,
  • postawa zależna,
  • zaburzenia nerwicowe,
  • zaburzenia w sferze emocjonalnej, np. labilność emocjonalna, apatia, impulsywność, irytacja, wstyd,
  • zaburzenia w sferze behawioralnej, np. zachowania kompulsywne, ssanie palca, obgryzanie paznokci, zaburzenia autoagresywne,
  • zaburzenia w sferze społecznej, np. wycofanie, podejrzliwość, nieufność, brak umiejętności nawiązywania kontaktów z innymi, wyalienowanie, lęk przed nadmierną bliskością,
  • dolegliwości somatyczne, np. bóle głowy i brzucha, zaburzenia snu i łaknienia
  • urazy fizyczne, np. sińce i obrzęki, otarcia na skórze, częste złamania kości, blizny na ciele, krwawe pręgi czy nietypowe ślady po oparzeniach
  • zaburzenia w sferze procesów poznawczych, np. nieumiejętność skupiania uwagi, koncentracji, zaburzenia pamięci,
  • reakcje regresyjne, np. nieumiejętność kontroli czynności fizjologicznych u dziecka powyżej 4 roku życia,
  • nadużywanie środków psychoaktywnych jako sposób na ucieczkę od problemów,
  • choroby związane ze stresem.

Wszystkie wyżej wymienione zaburzenia mogą pojawić się zarówno w odległym czasie od stosowania wobec dzieci przemocy, jak i niektóre z nich są następstwami, które występują bezpośrednio po epizodzie bicia.

Czynniki mogące wywoływać agresję i przemoc wobec dziecka:

  • przekonanie rodziców o dopuszczalności bicia dziecka – jako jednej z form karania za nieposłuszeństwo czy inne niedopuszczalne zachowania, będącą najlepszym sposobem na utrzymanie dyscypliny,
  • niski próg frustracji – która związana jest z trudnościami i problemami życia codziennego,
  • nadmierne spożywanie alkoholu przez rodzica,
  • nierealne oczekiwania wobec dziecka – przeniesienie własnych pragnień i aspiracji na własne dziecko, niespełnienie wygórowanych celów i nierealnych oczekiwań skutkuje agresją rodzica wobec dziecka, częściej pojawia się tutaj przemoc psychiczna,
  • nadopiekuńczość rodziców – która ogranicza naturalny rozwój i podejmowanie samodzielnych wyzwań przez dziecko. Pojawiająca się niechęć a nawet niegodzenie się na zachowania budzące obawę u rodziców, wywołuje agresję wobec ich dzieci,
  • wzór relacji pomiędzy rodzicem a dzieckiem – wyuczony w dzieciństwie i powielany przez bitego rodzica wobec swojego własnego dziecka,
  • dziecko jako „kozioł ofiarny” – na którym odbija się złość rodziców wywołana np. rozczarowaniem swoim partnerem czy zagubieniem jednego z rodziców w relacji małżeńskiej,
  • niska samoocena oprawcy – który sam odczuwa bezsilność a agresja i przemoc wobec dziecka, daje mu poczucie mocy, siły i kontroli nad sytuacją,
  • zaspokojenie swoich potrzeb – w przypadku przemocy seksualnej.

4. Metody pomocy skrzywdzonemu dziecku

Przede wszystkim najpierw należy rozpoznać sygnały które mogą wskazywać na to, że dziecko jest krzywdzone, bite czy poniżane. Kolejnym krokiem jest zebranie dodatkowych informacji na ten temat, w celu sprawdzenia tych podejrzeń. Później następuje analiza zebranych informacji, po to aby ocenić zagrożenie, uzyskać obraz sytuacji dziecka oraz zastanowić się nad formami wsparcia dla niego. W momencie potwierdzenia przypuszczeń należy zaplanować i przeprowadzić interwencję, której nadrzędnym celem jest zapewnienie dziecku bezpieczeństwa oraz wzbudzenie w rodzinie motywacji do zmiany i chęci rozwiązania problemów.

Cały opisany proces jest niezwykle ważny w momencie pomocy dziecku, przede wszystkim ze względu na to, że niewłaściwa ocena sytuacji i przypuszczeń naznaczy dziecko i jego rodzinę na całe życie, a co najgorsze zrobi im krzywdę. Bardzo ważne jest aby pomoc i wsparcie otaczało cały system rodzinny dziecka. Każda z osób z rodziny powinna zostać objęta specjalistyczną pomocą. Należy poznać funkcjonowanie tej rodziny, ich problemy, i dynamikę. Ze względu na skutki jakie niesie ze sobą przemoc stosowana wobec dzieci, nie należy być biernym i przyglądać się temu z boku nic nie robiąc. Ważna jest szybka interwencja i pomoc ofierze agresji.

Zaburzenia świadomości – czym są i jakie są ich przyczyny

Świadomość to aktywność umysłu, stan w którym jednostka orientuje się w otaczającym ją świecie oraz w zjawiskach docierających do niej z wnętrza organizmu. W psychologii mówi się, że jest to odzwierciedlenie rzeczywistości – orientacja w świecie oraz introspekcja i samo-orientacja. Jest to pewien stan, w którym nasz umysł w danym momencie jest aktywny i skupia się na pewnych osobach, przedmiotach czy zjawiskach. Przykładem może tu być człowiek rozmyślający o spotykającym go problemie i ten problem, będzie przedmiotem jego refleksji.

1. Rodzaje świadomości

Wyróżnia się dwa typy świadomości:

  1. świadomość introspektywną, w której jednostka skupia się na samym procesie świadomości a więc np. odbiera spostrzeżenia zmysłowe, czy jej widzenie jest wyraźne, jaki jest ton głosu osoby do niej mówiącej itp.
  2. świadomość ekstrospektywną, gdzie jednostka koncentruje się na przedmiocie znajdującym się w danym momencie w jej świadomości, np. jakaś rzecz telewizor, komputer, biurko lub człowiek.

Aby sprawdzić stan świadomości, zadawane są pytania dotyczące orientacji co do miejsca, czasu oraz w odniesieniu do własnej osoby. Wyróżnia się orientację autopsychiczną to znaczy związaną z własną osobą, imieniem i nazwiskiem oraz orientację allopsychiczną czyli odnoszącą się do czasu i miejsca, w którym dana jednostka się znajduje.

2. Rodzaje zaburzeń świadomości

Zaburzenia świadomości związane są z anormalnym funkcjonowaniem psychiki człowieka na całym jej obszarze. Dzielimy je na zaburzenia jakościowe oraz ilościowe.

1) Zaburzenia ilościowe polegają na wolnym nasilaniu się zaburzeń w toku myślenia, zaburzeń pamięci, izolowaniu się od rzeczywistości, gdzie spostrzeganie świata staje się częściowe i wyrywkowe. Występuje niemożność koncentracji uwagi oraz stopniowa dezorientacja.

Tego typu zaburzenia dzielimy na przymglenie świadomości, senność patologiczną, pół-śpiączkę i śpiączkę.

Przymglenie świadomości tzw. obnubilatio, charakteryzuje się utrudnionym kontaktem słownym. Istnieje możliwość uzyskania zdawkowych odpowiedzi na pytania dotyczące spostrzegania otoczenia oraz własnych przeżyć wewnętrznych. Odbierane są jak przez mgłę, związane ze słabą orientacją w czasie, z trudnościami w zapamiętywaniu i odtwarzaniu wspomnień jak również, z zaburzeniami w reagowaniu na bodźce, słabym splątaniem myślowym oraz trudnościami w rozpoznawaniu osób z otoczenia. Osoby z przymgleniem świadomości można porównać do osób znajdujących się w momencie zasypiania, ich świadomość jest niewyraźna i przyćmiona.

Senność patologiczną tzw. sornnoletio, cechują takie same objawy jak w przymgleniu świadomości. Różnica polega na znacznym nasileniu symptomów choroby oraz trudności w kontakcie słownym, uzyskiwaniu odpowiedzi od chorego oraz silna inkoherencja myślenia.

Pół-śpiączka tzw. sopor, to zaburzenie gdzie występuje całkowity brak kontaktu słownego a odruchy fizjologiczne organizmu takie jak okostnowy lub ścięgnisty, są znacznie osłabione. Zachowana zostaje jedynie odpowiedź na pojawiający się ból i jest to tzw. wygaszenie przytomności.

Śpiączka zwana coma, jest ciężkim zaburzeniem świadomości charakteryzującym się brakiem reakcji na bodźce zarówno werbalne jak i ruchowe czy bólowe. Odruchy fizjologiczne stopniowo wygasają a świadomość, nie jest tutaj zachowana. Bodźce zarówno ze świata zewnętrznego jak i wewnętrznego, nie dochodzą do chorego. Śpiączka najczęściej wywołana jest urazem, narkozą lub takimi chorobami jak cukrzyca czy mocznica.

2) Zaburzenia jakościowe, podobnie jak zaburzenia ilościowe, cechują się różnorakimi stanami dezorientacji, splątania myślowego, alienowaniem się od rzeczywistości.

Wyodrębnia się w tym zakresie takie zaburzenia jak:

  • zespół majaczeniowy,
  • zespół pomroczny,
  • zespół onejroidalny,
  • zespół splątaniowy.

Zespół majaczeniowy tzw. deliryjny, cechuje się silniejszym zaburzeniem orientacji allopsychicznej niż tej dotyczącej własnej osoby. Najczęściej pojawia się w stanie upojenia alkoholowego lub w przebiegu silnej gorączki, związanej z różnymi chorobami. Występuje również w schizofrenii, psychozie maniakalno-depresyjnej oraz przy urazach mózgu. Zespół ten wyróżnia się pojawianiem się urojeń oraz halucynacji. Najczęściej występują omamy wzrokowe i słuchowe, ale też i kinestetyczne. Występują również stany lękowe, niepokój ruchowy, zaburzenia pamięci (amnezja okresów majaczeniowych), splątanie myślowe, dysforia, agresywne zachowania zarówno w stosunku do siebie jak i do innych osób. Aby sprawdzić stopień zespołu majaczeniowego, najczęściej podaje się choremu pustą kartkę i komunikuje, iż zostało coś na niej napisane. Następnie ocenia się stopień delirium, gdy pacjent dostrzeże coś na papierze. Jest to tzw. test czystej kartki.

Zespół pomroczny zwany inaczej obnubilacyjnym, charakteryzuje się możliwością pojawienia się iluzji i omamów, zaburzeniami w toku myślenia,  słabym splątaniem myśli, całkowitą dezorientacją świadomości lub jej zawężeniem, zaburzeniami ruchowymi i pamięci. Najczęściej występuje w przebiegu padaczki lub intoksykacji. Wyróżnia się zamroczenie jasne, fugę oraz stany ekstatyczne i wyjątkowe. W tym stanie pacjent czasami zachowuje się logicznie i adekwatnie. Może reagować na bodźce dochodzące do niego z otoczenia.

Zespół onejroidalny tzw. zespół snopodobny, wyróżnia się objawami podobnymi do płytkiego snu. Występuje zaburzona orientacja co do czasu, miejsca i otoczenia, omamy w których chory bierze udział, pojawia się tzw. świadomość falująca, zaburzenia myślenia, amnezja o dłuższym czasie trwania i szerszym obszarze niż w przypadku amnezji w zespole majaczeniowym, zaburzenia nastroju i ruchowe, związane z treściami omamów. Ten rodzaj zaburzenia świadomości pojawia się najczęściej u osób chorych na padaczkę.

Zespół splątaniowy inaczej amentywny, cechuje podwyższona temperatura ciała, intensywne pobudzenie ruchowe, pojawienie się urojeń i omamów, brak kontaktu werbalnego z chorym, zaburzenie myślenia wraz z jego splątaniem, brak orientacji zarówno allo- jak i autopsychicznej. Jest to ciężki i głęboki stan zaburzenia świadomości, pojawiający się często w przebiegu chorób somatycznych lub przy organicznych uszkodzeniach mózgu.

3. Przyczyny zaburzeń świadomości

Istnieją dwie szersze grupy dzielące przyczyny zaburzeń świadomości. Są to pierwotne i wtórne zaburzenia świadomości.

W przypadku pierwotnych zaburzeń świadomości, przyczyną powodującą rozwój choroby jest uszkodzenie mózgu, najczęściej są to udary mózgu, krwotoki podpajęczynówkowe, zapalenia opon mózgowych oraz mózgu, guzy mózgu, padaczka oraz urazy czaszkowo – mózgowe.

Gdy mowa o wtórnych zaburzeniach świadomości, wówczas przyczyną pojawienia się zaburzeń, są schorzenia pozamózgowe związane z uszkodzeniami narządów lub choroby ogólnoustrojowe. Zaliczamy do nich intoksykację np. alkoholem, lekami uspokajającymi i nasennymi lub też czadem, zakażenia bakteryjne, wstrząsy anafilaktyczne, zaburzenia krążenia, zatrucia wewnątrzpochodne czy też działanie szkodliwych czynników jak np. porażenie prądem, promieniowanie jonizujące.

Fazy owych zaburzeń, które można wyróżnić ze względu na stopień kontaktu jaki ma chory z rzeczywistością i otoczeniem, dzielone są na:

  • fazę pierwszą nazywaną sennością, kiedy występuje wzmożona senność z możliwością wybudzenia jednostki i porozmawiania z nią oraz jej szybkie zasypianie,
  • fazę drugą tzw. stan pół-śpiączki, który charakteryzuje się brakiem kontaktu słownego jak również możliwością wybudzenia chorego ze snu, za pomocą np. silnego potrząsania,
  • fazę trzecią tzw. głęboką śpiączkę, w której pojawia się jedynie reakcja na mocne impulsy bólowe, przy których wykonywane są niezborne ruchy. Występują również takie objawy jak zaburzenia napięcia mięśniowego, oddechowe, termiczne a odruchy takie jak źreniczny lub rogówkowy są nikłe,
  • fazę czwartą tzw. coma extremum czyli najbardziej daleki stan śpiączki. Nie pojawiają się żadne reakcje na ból czy jakiekolwiek odruchy. W tej fazie, chory nie jest w stanie sam oddychać i nie odnotowywuje się już czynności mózgu. Jedyne działanie w organizmie wykazują serce oraz nerki.

 Jeśli chodzi o leczenie zaburzeń świadomości najważniejsze jest usunięcie przyczyny ich powodującej, właściwe rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia, zaś leczenie osób z zaburzeniami świadomości powinno być dopasowane do każdego przypadku.

Zaburzenia lękowe u dzieci

W dzisiejszych czasach bardzo często używa się zamiennie terminów strach i lęk. W psychologii jednak są to dwa różniące się między sobą pojęcia. W poniższym artykule, wyjaśnimy czym jest strach a czym lęk.

1. Główne aspekty strachu i lęku

W strachu wyróżnia się trzy aspekty to znaczy fizjologiczny, behawioralny oraz poznawczy. Nie zawsze występują wspólnie, mogą pojawić się dwa z nich bądź nawet tylko jeden.

  • Aspekt fizjologiczny – przejawia się w fizycznych odczuciach. Jest to m.in. przyspieszone tętno, ucisk w klatce piersiowej, nieostre widzenie czy przyspieszona perystaltyka jelit,
  • Aspekt behawioralny – to występujące zaburzenia w zachowaniu np. jąkanie się czy powtarzanie pewnych czynności,
  • Aspekt poznawczy – to pojawiające się myśli o rzeczywistym niebezpieczeństwie oraz różne zniekształcenia procesów poznawczych typu przewidywanie przyszłości czy katastrofizowanie.

W lęku podobnie jak i w strachu można wyróżnić wszystkie powyższe aspekty, z pewną istotną różnicą występującą w przypadku aspektu poznawczego. Czynnik poznawczy przybiera wówczas odmienną formę, niż w omawianym wcześniej strachu. W tym przypadku myśli pacjenta dotyczą surrealistycznego i nieokreślonego zagrożenia. Innymi słowy, człowiek sam nie wie czego się boi a jego lęk, nie ma konkretnej i określonej przyczyny. W zaburzeniach lękowych to właśnie lęk jest głównym objawem i może przybierać różne postacie, jednak zawsze będzie związany z brakiem realnego niebezpieczeństwa.

2. Lęk u dziecka

Dzieciństwo bardzo często wiąże się z wieloma sytuacjami mogących wywoływać lęk. Najważniejszą funkcją lęku jest funkcja przystosowawcza. Polega ona na tym że człowiek, w tym wypadku dziecko, musi zaadaptować się jak najlepiej do potencjalnego zagrożenia, które jest związane z pojawiającymi się na wszystkich etapach życia wyzwaniami. Pomimo tego, że lęk jest naturalnym elementem rozwoju każdego człowieka, w nadmiarze może prowadzić do zaburzeń lękowych. Definicja lęku mówi, że jest to reakcja na pojawiające się zagrożenie, które przygotowuje jednostkę do walki lub ucieczki.

Wyróżnia się kilka typów zaburzeń lękowych u dzieci:

  • lęk separacyjny – pojawia się zwykle u dzieci w wieku 3 lat, zmniejsza się i zanika około 5 roku życia. Występuje częściej u dziewczynek, a objawia się pojawieniem się intensywnego lęku w momencie rozłąki z rodzicem najczęściej z matką. Lęk ten występuje zarówno w momencie realnej rozłąki, jak i na samą myśl o tym. Reakcje jakie mogą pojawić się wtedy u dziecka to np. płacz, opór, ból brzucha czy inne dolegliwości bólowe. Reakcje te mają na celu uniemożliwienie rozłąki. Innymi przejawami tego lęku jest niechęć do wyjazdów bez rodzica np. na wycieczki szkolne czy kolonie, niechęć wychodzenia na podwórko bez matki czy ojca, ciągły niepokój o opiekuna, stale pojawiające się myśli o wypadku czy chorobie rodzica, sny o podobnej tematyce czy też niechęć do zasypania bez rodziców,
  • zaburzenie lękowe uogólnione – zaburzenie występujące zarówno u chłopców jak i dziewczynek w wieku dziecięcym, natomiast w wieku nastoletnim znacznie częściej pojawiające się u dziewczyn. Przejawem tej choroby jest przede wszystkim ciągłe zamartwianie się i spodziewanie się tylko negatywnych sytuacji np. choroby taty, wypadku mamy, otrzymywania samych jedynek w szkole czy też stałe odczuwanie niepokoju i lęku, który ciągle utrzymuje się na tym samym poziomie. Innymi objawami są problemy ze skupianiem uwagi oraz ze snem. Dziecko mające zaburzenie lękowe uogólnione bardzo często próbuje znaleźć wsparcie i pocieszenie wśród otoczenia, które zapewni go o tym, że nic złego się nie stanie. Jednak w momencie dodania mu takiej otuchy mimo wszystko, nie uspokaja się i nadal się zamartwia,
  • zespół lęku napadowego – jest to zaburzenie które występuje częściej w okresie dojrzewania niż w okresie dzieciństwa. Może pojawić się zarówno pod wpływem pewnego bodźca go wywołującego (fobie), jak i zupełnie bez żadnego powodu. Podczas napadu paniki pojawia się bardzo intensywny lęk wraz z takimi objawami jak kołatanie serca, duszności czy zawroty głowy. Lęk wywołuje objawy somatyczne, zaś objawy somatyczne intensyfikują lęk, który wzmaga te objawy. Jest to mechanizm błędnego koła,
  • fobie specyficzne w dzieciństwie – zaburzenie, które występuje najczęściej ze wszystkich zaburzeń lękowych u dzieci. Najważniejszym objawem jest nieracjonalny i silny lęk przed konkretną rzeczą np. przedmiotem lub sytuacją. Może to być lęk przed ciemnościami, zwierzętami, wysokością, owadami czy widokiem krwi. Lęk ten pojawia się zarówno w realnej sytuacji, jak i w momencie wyobrażenia sobie jej przez dziecko. Dzieci młodsze mogą reagować na konkretne sytuacje płaczem, krzykiem czy bezruchem. W czasie dzieciństwa występuje wiele lęków przed różnymi zjawiskami czy obiektami i jest to normalne na tym etapie rozwoju. Ważne jest jednak to, czy lęk ten jest adekwatny do fazy rozwojowej w której dziecko aktualnie się znajduje, ponieważ fobię specyficzną diagnozuje się wtedy gdy tak nie jest. Mowa tutaj o np. lęku przed ciemnościami u dziecka w wieku 10 lat,
  • fobia społeczna – przejawia się obawą i lękiem przed osobami nieznajomymi, u dzieci do 3 roku życia. Lęk przed obcymi ludźmi jest normalny i naturalny. Dziecko może przejawiać strach przed kolegami z klasy czy nauczycielami. W sytuacjach w których znajduje się wśród obcych mu osób stara się zachowywać poprawnie, cały czas myśląc o tym że jest oceniane, boi się że zostanie wyśmiane. Bardzo często również dziecko z tym zaburzeniem, wyobraża sobie sytuacje w których zostaje upokorzone. Lęk ten przejawia się również w rozmowie z innymi ludźmi, gdzie dziecko czerwieni się, jego ręce drżą, poci się, kontakt wzrokowy nie jest utrzymywany z rozmówcą, a głos cichy. Zupełnie inaczej jest w domu z bliskimi mu osobami, gdzie czuje się bezpiecznie i zachowuje swobodnie. Taka sytuacja rodzi dyskomfort. Stale odczuwane napięcie i unikanie takich okoliczności powoduje trudności w codziennym funkcjonowaniu oraz zaburzenia w naturalnym rozwoju,
  • mutyzm wybiórczy – rodzaj fobii społecznej w którym dziecko bojąc się ludzi przestaje mówić, mimo tego, że jego rozwój werbalny jest prawidłowy. Symptomami tego zaburzenia jest milczenie w obecności obcych osób, nieudzielanie odpowiedzi na ich pytania, odpowiadanie za pomocą gestów, nieutrzymywanie kontaktu wzrokowego, nie okazywanie emocji, unikanie aktywności ruchowej. W domu z bliskimi dziecko z mutyzmem wybiórczym zachowuje się swobodnie, nie krępuje się, rozmawia, jest wręcz jest gadatliwe, podejmuje aktywność ruchową i okazuje emocje,
  • zaburzenia mieszane, w tym fobia szkolna – przejawia się najczęściej niechęcią, oporem i w rezultacie odmową pójścia do szkoły, chodzeniem do szkoły wbrew własnej woli. Dziecko zawsze rano kłóci się z rodzicami czy wychodzeniem ze szkoły po kilku lekcjach. Tym objawom bardzo często towarzyszą symptomy somatyczne takie jak bóle brzucha, bóle głowy czy nawet biegunki, dzięki którym dziecko nie musi nigdzie wychodzić.

3. Przyczyny zaburzeń lękowych u dzieci i leczenie

Bardzo często zaburzenia lękowe związane są ze zmianami w życiu dziecka, z którymi musi się ono zmierzyć. Są to np. przeprowadzka, pójście do szkoły, zmiana klasy czy pobyt w szpitalu. W literaturze przedmiotu wyróżnia się również czynniki, które stanowią przyczyny zaburzeń lękowych, a są to:

  • czynniki biologiczne – do których zaliczamy zaburzenia w budowie mózgu czy też zaburzenia równowagi neuroprzekaźników,
  • czynniki genetyczne – które są związane z dziedziczeniem tych zaburzeń po rodzicach czy dziadkach,
  • czynniki środowiskowe – mowa tutaj o obserwacji i utrwalaniu nastawień lękowych od rodziców, którzy radzą sobie z trudnościami używając strategii unikania. Są to style wychowania oparte na nadmiernej kontroli dziecka, stałej krytyce czy przesadnej opiekuńczości jak również odczuwanie przez dziecko braku poczucia bezpieczeństwa, który wynika ze złej relacji z rodzicami, opartej na przemocy i agresji, negatywnych doświadczeniach w relacjach z rówieśnikami, śmierci któregoś z opiekunów, wypadku czy choroby.

Metody i techniki leczenia zaburzeń lękowych u dzieci:

  • edukacja, która pomaga dziecku oraz jego rodzicom zrozumieć na czym polega natura lęku, jakie są jego przyczyny, co się dzieje z organizmem podczas pojawienia się lęku czy napadów paniki,
  • nauka kontroli objawów somatycznych, np. z zastosowaniem treningu relaksacyjnego czy ćwiczeń oddechowych
  • nauka innych sposobów rozwiązywania problemów,
  • techniki behawioralne, sukcesywna ekspozycja bodźców wywołujących lęk,
  • zmiana nastawień poznawczych, oparta na zmianie zachowania, identyfikacji, weryfikacji i przeformułowywaniu zniekształconych myśli, związanych z lękiem,
  • przeciwdziałanie ponownemu pojawianiu się lęków u dziecka, poprzez sprawdzanie i utrwalanie jego osiągnięć,
  • psychoterapia indywidualna, polegająca głównie na wspieraniu dziecka,
  • terapia grupowa, stosowana najczęściej w fobiach społecznych,
  • treningi asertywności oraz kompetencji społecznych,
  • terapia rodzinna, stosowana w momencie gdy rodzice przejawiają nastawienia lękowe co jest główną przyczyną pojawienia się u dziecka zaburzeń lękowych oraz które są dla niego wzorcem do radzenia sobie z problemami,
  • w przypadku fobii szkolnej, nie należy wycofywać dziecka ze środowiska szkolnego, konieczne jest zaangażowanie nauczycieli i wychowawców do współpracy przy jego leczeniu.

 Zaburzenia lękowe u dzieci można leczyć. W niektórych przypadkach w pamięci dziecka pozostaje pewien akcent nastawień lękowych jednak jest on bardzo słaby i na dalszych etapach rozwoju oraz w dorosłości, osoby takie dobrze sobie radzą z problemami i funkcjonowaniem w życiu codziennym.

Autoagresja u dzieci

Każda agresja, zarówno ta skierowana na innych jak i na samego siebie niewątpliwie jest zjawiskiem negatywnym, potrzebna wydaje się w tym przypadku porada specjalisty a gdy to konieczne to i leczenie. Zwłaszcza agresja u dzieci, powinna zwrócić szczególną uwagę i tym zajmiemy się w poniższym artykule.

1. Czym jest autoagresja?

Definicja autoagresji mówi, że są to działania skierowane na samego siebie, niejako do wewnątrz, które mają na celu spowodowanie szkód psychicznych lub fizycznych. Jest to jedna z najkrótszych definicji tego problemu. Jest on jednak tak obszerny, że trudno jest go opisać w kilku zdaniach. W literaturze przedmiotu często mówi się, że problem ten związany jest przede wszystkim z instynktem samozachowawczym, który jest w tym przypadku zaburzony. Przejawia się to skłonnościami do samookaleczeń. Osoby z takim problemem dokonują aktów przemocy na swoim własnym ciele, przez co ich kłopoty psychiczne nasilają się.

Wyróżnia się autoagresję werbalną i niewerbalną. Ta pierwsza jest związana ze słownym poniżaniem siebie, na czym cierpi poczucie wartości tej osoby. Autoagresja niewerbalna związana jest z okaleczaniem swojego ciała, powstawaniem ran oraz obrażeń. Mówi się w tym przypadku o tzw. agresji jawnej.

2. Czym przejawia się autoagresja u dzieci?

Przejawem autoagresji u dzieci może być uderzanie głową o ścianę, ciągnięcie się za włosy, bicie się po twarzy, gryzienie się, drapanie, obgryzanie paznokci do krwi, głodzenie się, przejadanie się, obijanie ciała czy nakłuwanie.

Przyczyn autoagresji u dzieci można dopatrywać się w:

  • nieumiejętności radzenia sobie ze zbyt silnymi emocjami – dziecko odczuwające złość lub frustrację nie wie w jaki sposób może pozbyć się tych emocji, podejmuje akty agresji na swoim ciele aby w ten sposób poradzić sobie z tymi negatywnymi uczuciami. W pewnym momencie może wejść w nawyk i dziecko za każdym razem, na takie emocje może reagować autoagresją,
  • odpowiedzi na sytuacje konfliktowe – ma to związek z takimi emocjami jak złość czy frustracja. Występuje zazwyczaj wtedy, gdy rodzic bądź opiekun zabrania czegoś małemu człowiekowi. Wówczas rodzi się sytuacja konfliktowa, gdzie po jednej stronie znajduje się dziecko pragnące coś dostać a po drugiej rodzic zabraniający mu tego. Może być to wyraz niechęci, niegodzenia się na zakaz wydany przez rodzica bądź sposób poradzenia sobie z pojawiającymi się w tym momencie negatywnymi emocjami i napięciem,
  • chęci zwrócenia na siebie uwagi – dziecko, pragnące zwrócenia uwagi ze strony rodzica może w ten sposób przejawiać swoje potrzeby i pragnienia. Mały człowiek wie, że mama czy tata nie zignoruje go w momencie, gdy będzie robił sobie krzywdę,
  • chęci zrelaksowania się – autoagresja w tym przypadku uspokaja ( np. uderzanie się dziecka o oparcie krzesła). Nadaje to pewien rytm, przy którym dziecko się uspokaja, odczuwa przyjemność i poczucie bezpieczeństwa,
  • zaburzeń psychicznych – dotyczą jednak małej części dzieciaków.

3. Jakie są sposoby przeciwdziałania zachowaniom autoagresywnym?

Ważna jest w takich przypadkach obserwacja dziecka. Należy sprawdzić jaki jest powód zachowań autoagresywnych, co wywołuje takie czynności, czy są to pewne emocje, sytuacje czy zakazy rodziców, czy reakcja na nie jest gwałtowna czy też nie. Następnie można użyć pewnych metod radzenia sobie z takimi zachowaniami, jednak gdy nie przyniesie to oczekiwanego skutku należy zgłosić się do specjalisty.

Sposobów przeciwdziałania zachowaniom autoagresywnym jest sporo jednak najskuteczniejsze to:

  • zastosowanie gier i zabaw – dziecko które jest autoagresywne najczęściej podczas odczuwania frustracji może zastosować tę metodę. Jeżeli w momencie pojawienia się złości lub innych negatywnych emocji nie podejmuje działań agresywnych w stosunku do siebie, lecz przenosi je na zabawki, wówczas należy porozmawiać z dzieckiem i umówić się z nim na pewnego rodzaju kontrakt. Gdy pojawi się złość i dziecko będzie uderzać pluszowym misiem o ścianę (gdy stosowało taki rodzaj autoagresji), gdy pojawi się u niego zgoda na stosowanie tego sposobu ale jednak podczas złości nie będzie on podejmowany, rodzic może w tym momencie sam zastosować tę technikę, co wzbudzi zaskoczenie i przypomni dziecku jaka była umowa,
  • ignorowanie – najlepsza metoda w przypadku, gdy powodem autoagresji dziecka jest chęć zwrócenia na siebie uwagi. Chodzi tutaj konkretnie o zahamowanie nagłej reakcji na akty agresji dziecka wobec siebie (oczywiście, jeśli czynności te nie są zagrażające zdrowiu dziecka). To pomoże mu w uświadomieniu sobie, że zachowania te nie przynoszą pożądanych i oczekiwanych efektów,
  • tłumaczenie – spokojne wyjaśnienie dziecku, że jego zachowania nie powodują nic innego, jak tylko fizyczny ból. Jest również dobrą metodą na przeciwdziałanie zachowaniom autoagresywnym. Najważniejsze jest aby dziecko zrozumiało to, co chce mu się przekazać. Nie należy używać do tego podniesionego głosu, ważne aby być wyciszonym i spokojnym,
  • odwracanie uwagi – w momencie pojawienia się zachowań autoagresywnych należy odwrócić uwagę dziecka, która ma na celu zmniejszenie natężenia tych działań,
  • nauczenie dziecka innych sposobów radzenia sobie z emocjami – poprzez słowne wyrażanie tego, co się czuje w danym momencie lub poprzez rysunek. Można umówić się z dzieckiem, że za każdym razem gdy pojawią się u niego negatywne emocje, wówczas będzie wyrażało je słownie lub ich odzwierciedleniem będzie jego rysunek.

4. Jakie może być podłoże zachowań agresywnych u dzieci?

Po pierwsze zaburzone więzi emocjonalne pomiędzy dziećmi a rodzicami. Dzieci z którymi rodzice nie nawiązują dobrego kontaktu emocjonalnego bardzo często odczuwają lęk, samotność i mają niskie poczucie wartości. Ich agresja i złość przerzucana jest z rodziców na rówieśników. Poczucie osamotnienia wywołuje brak poczucia bezpieczeństwa. Dzieci takie chcą zwrócić na siebie uwagę, poprzez stosowanie agresji. Jeśli chodzi o dzieci autoagresywne, w tym przypadku może być podobnie. Dziecko staje się agresywne w stosunku do samego siebie, radząc sobie tym samym z lękiem lub chcąc zwrócić uwagę swoich rodziców, którzy w jego mniemaniu przestali go kochać.

Po drugie nadmierna akceptacja agresywnych zachowań dzieci przez rodziców. Niezwracanie uwagi na agresję swojego dziecka wywołuje taki efekt, że dzieci stają się wybuchowe i nie panują nad swoimi emocjami. Nie są nauczone innego sposobu radzenia sobie z nimi i taka metoda, staje się dla nich najłatwiejsza i najszybciej dostępna. Najczęściej też jest wyuczona. Podobnie jak w poprzednim przypadku, wyładowują swoje emocje na rówieśnikach, zwierzętach albo na sobie samym.

Po trzecie stosowanie agresywnych zachowań przez rodziców, w stosunku do innych ludzi oraz bliskich. Któż inny jak nie mama czy tata są wzorem do naśladowania na pewnym etapie życia małego człowieka? Od kogo dziecko ma uczyć się zachowań w stosunku do innych ludzi? Dziecko powiela wzorce wyuczone w domu rodzinnym, naśladuje postawy i poglądy rodziców. To co będzie obserwowało w domu i to, czego się w nim nauczy będzie przejawiać w dorosłości. Jeśli mały człowiek będzie widział w domu zachowania agresywne, wówczas sam będzie takie stosował ponieważ będzie uważał, że są one normalne i naturalne. W odniesieniu do autoagresji można powiedzieć, że dziecko przyglądające się agresji rodziców np. w stosunku do siebie (kłótnie małżeńskie) będzie odczuwało lęk i frustrację, które z czasem będą się kumulować, a niemożność poradzenia sobie z nimi będzie się przejawiała zachowaniami autoagresywnymi.

Po czwarte nadmierne stosowanie zakazów, nakazów i ograniczeń względem dziecka. Nie mowa tutaj o tym, że należy pozwalać dziecku robić co mu się podoba i spełniać każdą jego zachciankę, ale o tym, że u dziecka które na każdym kroku spotyka się z jakimś zakazem rodzi się gniew, złość i frustracja, która wywołuje najczęściej agresję. Dziecko, które nie może zaspokoić swoich potrzeb ruchowych czy też poznawczych będzie się buntowało i złościło, a jego uczucia będą wyrażały się w zachowaniach agresywnych zarówno względem swoich rodziców jak i samego siebie.

Po piąte nadmierne stosowanie kar, które również budzą agresję. Wydawać by się mogło, że wymierzenie kary za agresję np. w stosunku do kolegi czy koleżanki poskutkuje jej zahamowaniem. W rzeczywistości jest jednak inaczej. U dziecka nadmiernie karanego, pojawia się coraz większa frustracja która ponownie rodzi agresję a zamierzony efekt staje się zupełnie odwrotny. Bardzo często dziecko karane przez rodzica (zarówno przemocą fizyczną jak i psychiczną), samo staje się oprawcą dla rówieśników czy zwierząt oraz dla siebie samego.

Według badań większość rodziców dzieci agresywnych przejawia takie zachowania jak krzyk, stosowanie kar fizycznych czy agresja w wychowaniu oraz tzw. proces zniewolenia rodzinnego, w którym cele, pragnienia i potrzeby są uzyskiwane poprzez groźby i rozkazy. Aby uniknąć zachowań zarówno agresywnych jak i autoagresywnych należy pamiętać o wzajemnym szacunku, zrozumieniu, cieple i miłości zarówno wśród małżonków jak i względem swoich dzieci ponieważ mały człowiek będzie odwzorowywał takie zachowania w stosunku do rodziców oraz innych ludzi, a co najważniejsze wejdzie w dorosłe życie z pozytywnym kapitałem odnoszącym się do więzi i relacji międzyludzkich.

Zrozumieć depresję. Objawy i rodzaje zespołu depresyjnego

Depresja – kto z nas nie słyszał tego pojęcia? Kto z nas choćby raz w życiu nie użył tego słowa do określenia swojego nastroju? Ale czy tak naprawdę wiemy czym ona jest? Czym się objawia? Czy termin ten nie jest nadużywany w dzisiejszych czasach? Czy nie stosuje się go nadmiernie, do zobrazowania obniżonego nastroju? O tym opowiemy w poniższym artykule.

1. Definicja depresji

Zespół depresyjny to połączone ze sobą zaburzenia afektu, napędu psychoruchowego oraz funkcji autonomicznego układu nerwowego, odpowiedzialnego za podstawowe procesy życiowe takie jak oddychanie czy krążenie. Głównymi objawami jest smutek, przygnębienie i apatia dlatego bardzo często można go pomylić z chwilowym obniżeniem nastroju. Ważna w tym przypadku jest dobra diagnoza tej choroby. Niepokojącym objawem powinien być tutaj czas trwania przygnębienia oraz to, że codzienne funkcjonowanie człowieka zostaje zdezorganizowane.

Najważniejszymi objawami w depresji są obniżony, negatywny nastrój, utrata zainteresowań oraz przyjemności które kiedyś sprawiały radość, wzmożona męczliwość. Oprócz tych objawów bardzo często wyróżnia się dodatkowe symptomy tej choroby jak:

  • obniżoną uwagę oraz koncentrację,
  • niskie poczucie własnej wartości,
  • odczuwanie poczucia winy,
  • negatywną perspektywę przyszłości,
  • obniżone zaufanie do własnej osoby czy myśli samobójcze.

Chory na depresję często szuka samotności, jest apatyczny, nie chce i nie podejmuje żadnych aktywności życiowych, negatywnie ocenia siebie, wyolbrzymia problemy, jest rozdrażniony i często agresywny. Ponadto w depresji zwykle pojawiają się zaburzenia somatyczne takie jak zaburzenia snu, związane z bezsennością,  z nadmierną potrzebą snu, obniżony lub nadmierny apetyt, bóle głowy, zmęczenie, obniżenie popędu seksualnego, spadek lub wzrost masy ciała czy problemy z cyklem miesięcznym u kobiet. Najistotniejszy jest jednak tutaj, jak już było wspominane czas trwania obniżonego nastroju, aby zdiagnozować depresję objawy muszą występować nieprzerwanie co najmniej przez 2 tygodnie.

2. Typy i rodzaje depresji

Wyróżnia się kilka typów zespołu depresyjnego a są to:

  • duża depresja – atypowa, psychotyczna, poporodowa, psychoza połogowa i przedmiesiączkowe zaburzenie nastroju,
  • choroba afektywna dwubiegunowa – szybkie zmiany cyklu, mania dysforyczna, stany mieszane i cyklotymia,
  • dystymia,
  • sezonowe zaburzenia afektywne – SAD.

a) Depresja duża

Typowa postać i najbardziej znany rodzaj depresji. Występują tu najczęściej wszystkie wyżej opisane objawy. Chory odczuwa długotrwały smutek, apatię i przygnębienie, które nie pozwalają mu normalnie funkcjonować. Podejmowane kiedyś aktywności nie sprawiają już przyjemności, a samoocena chorego obniża się i wprawia w poczucie beznadziejności. Inne nazwy stosowane do określenia dużej depresji to choroba afektywna jednobiegunowa i depresja endogenna.

Depresja atypowa charakteryzuje się nietypowymi dla depresji dużej objawami. Oprócz obniżonego nastroju chory może mieć podwyższony apetyt i jego masa ciała może ulec zwiększeniu, co jest mniej typowym objawem niż utrata wagi. Można powiedzieć, że w tej postaci depresji u chorego mogą pojawić się specyficzne i niekonwencjonalne symptomy tej choroby, trudne do zdiagnozowania.

Depresję psychotyczną cechują urojenia lub halucynacje, które występują w psychozach. U chorych na ten rodzaj depresji dużej najczęściej spotyka się urojenia klęski, winy czy hipochondryczne urojenia negacji. Depresja psychotyczna może być często mylona ze schizofrenią, dlatego istotna jest tutaj dokładna diagnoza chorego.

Depresja poporodowa, w której objawy są takie same jak w depresji dużej, wyróżnia się momentem w którym się pojawia, a więc jest to okres poporodowy. Jej przyczyną są zmiany hormonalne zachodzące w organizmie młodej matki oraz wyzwania związane z opieką i wychowaniem dziecka, z którymi musi się zmierzyć.

Depresja popołogowa, występująca znacznie rzadziej jest wynikiem nieleczonej depresji poporodowej. Jej objawy to te same symptomy występujące w  depresji dużej, myśli samobójcze oraz urojenia i halucynacje.

Przedmiesiączkowe zaburzenie nastroju również cechuje przygnębienie, smutek i rozdrażnienie, są one jednak znacznie silniejsze niż w zespole napięcia przedmiesiączkowego zwanym PMS.

b) Choroba afektywna dwubiegunowa

Zwana inaczej zaburzeniem maniakalno – depresyjnym, charakteryzuje się pojawiającymi się naprzemiennie epizodami depresji i manii. W tym zaburzeniu chory czasem odczuwa i przeżywa obniżony nastrój, smutek. Ma epizod depresji, czasem znajduje się na drugim biegunie i odczuwa radość, euforię i podniecenie wtedy mówi się o epizodzie manii. Te dwa stany przeplatają się ze sobą, stojąc z boku można widzieć to jako dwie zupełnie odmienne osobowości chorego. Podczas depresji chory odczuwa te same objawy, które cechują depresję dużą, zaś podczas manii jest pobudzony zarówno psychicznie jak i motorycznie.

Szybkie zmiany cyklu cechuje przede wszystkim częste zmiany epizodów depresji i manii, co najmniej 4 epizody na rok.

Stany mieszane to nakładanie się depresji i manii na siebie, występowanie tych dwóch zaburzeń jednocześnie, może pojawić się tutaj depresja pobudzona oraz mania lękowa.

Cyklotymia to spokojniejsza postać zaburzenia maniakalno – depresyjnego, ze stanami hipomanii oraz depresji łagodnej występującymi naprzemiennie, jednak zmieniającymi się szybko.

c) Dystymia

Jest to łagodniejsza forma depresji, która jednak trwa przez długi czas. Chory nie odczuwa radości, szczęścia i nie pamięta chwil kiedy takie emocje przeżywał, nie jest towarzyski i nie lubi podejmować żadnych aktywności, cechuje go pesymizm, negatywne spostrzeganie rzeczywistości oraz przyszłości. Ten typ depresji jest nazywany inaczej małą depresją.

d) Sezonowe zaburzenia afektywne

Są to zaburzenia depresyjne pojawiające się okresowo, są zależne od pory roku i najczęściej występują w październiku i listopadzie. U wielu chorych na to zaburzenie zauważa się całkowite ustąpienie objawów choroby lub wystąpienie objawów manii na wiosnę, w miesiącach marzec i kwiecień. Wydaje się też, że choroba ta ma związek ze skracaniem i wydłużaniem się dni w ciągu roku. Chorzy na to zaburzenie wykazują takie symptomy jak wyczerpanie, wzmożona potrzeba snu, zwiększony apetyt, wzrost wagi. Ten rodzaj depresji trwa zwykle około 5 miesięcy, istnieje również odwrotne zaburzenie do tego typu depresji a mianowicie, osoby z odwrotnym SAD wykazują depresję w lato a w zimę następuje u nich remisja objawów. Jedną z ciekawych technik stosowanych do leczenia tego rodzaju depresji jest leczenie światłem, które przynosi pozytywne skutki.

3. Najczęstsze przyczyny depresji

Istotne w depresji są czynniki genetyczne, osoby u których w rodzinach występowała już depresja, mają większe szanse na pojawienie się u nich tej choroby, jednak nabyte i utrwalone cechy osobowości albo cechy zaczerpnięte ze środowiska rodzinnego również mogą wpływać na powstawanie zespołu depresyjnego.

Bardzo często przyczyną depresji są zaburzenia w funkcjonowaniu neuroprzekaźników, a zwłaszcza serotoniny i noradrenaliny. Co jeszcze ważne, depresja może wytworzyć się zarówno u osób dorosłych jak i młodych, co jest coraz częstszym zjawiskiem w dzisiejszych czasach. W literaturze przedmiotu mówiąc o przyczynach powstawania depresji bardzo często mówi się o modelu biopsychospołecznym, według którego zespół depresyjny powstaje z kilku czynników jednocześnie – biologicznego, psychologicznego i społecznego. Czynniki biologiczne to np. geny, poziom noeuroprzekaźników, czynniki psychologiczne to relacje rodzinne czy trudne sytuacje pojawiające się w naszym życiu oraz strategie radzenia sobie z nimi, czynniki społeczne to zaś wsparcie społeczne czy sytuacja zawodowa.

Na przyczyny depresji należy patrzeć holistycznie ujmując wszystkie wymienione wyżej czynniki. Leczenie depresji jest niezmiernie ważne ze względu, chociażby pojawiających się często myśli a nawet prób samobójczych. Terapia osób chorych na depresję polega głównie na farmakoterapii oraz psychoterapii.

Ważne również jest wsparcie ze strony bliskich osób. Należy jednak pamiętać, że choroba ta jest chorobą ciężką i wymagającą długotrwałego leczenia, a efekty stosowanych terapii może być widać dopiero po długim czasie.

Identyfikacja emocji u dzieci

Emocje są nieodłącznym elementem naszego życia, rodzimy się z nimi, towarzyszą nam w wielu sytuacjach i doświadczeniach życiowych i są przypisane do naszej ludzkiej natury.

Według psychologii każdy z nas rodzi się z pewną grupą emocji podstawowych a są to strach, złość, smutek, radość i wstręt. Każda inna emocja czy uczucie pojawia się dopiero w toku rozwoju sfery emocjonalnej człowieka.

A jak dzieci radzą sobie z emocjami? Jak możemy im pomóc w ich rozwoju? Jakie są metody rozładowujące negatywne odczucia u dzieci?identyfikacja-emocji-u-dzieci

Najczęstszymi i naturalnymi sposobami radzenia sobie z emocjami, przede wszystkim tymi negatywnymi, stosowanymi przez dzieci są mechanizmy obronne takie jak:

  • reakcje upozorowane np. błaznowanie, piszczenie, udawanie np. kota, wydawanie okrzyków
  • izolacja, w której dziecko rozdziela bolesne doświadczenia od emocji im towarzyszącym, tym sposobem dziecko może przeżyć tę sytuację bez przeżywania emocji, które są z nią związane
  • ucieczka w fantazję – odchodzenie od sytuacji czy od rzeczywistości, która wywołuje negatywne uczucia, marzenia czy fantazje są sposobem poradzenia sobie z niechcianymi emocjami
  • zaprzeczanie – związane ze zniekształceniem rzeczywistości, gdzie dziecko ignoruje pojawiające się uczucia np. dziecko odczuwające złość czy smutek w momencie otrzymania informacji, że się przeprowadza stwierdza, że wcale tak nie będzie, że nie przejmuje się tym i że nie odczuwa żadnych emocji z tym związanych
  • wypieranie – mechanizm podobnie jak zaprzeczanie związany z tłumieniem pojawiających się emocji, przejawia się np. nie pamiętaniem odczuwanych emocji w danej sytuacji
  • racjonalizowanie, które polega na szukaniu argumentów oraz projekcji np. mówienie w sytuacji, która wywołała negatywne emocje ?to nie ja to Ania??, ?Zdarzyło się to przez Bartka..? jest to związane również z mechanizmem fantazjowania, dziecko zaprzecza motywom swojego działania poprzez realne uzasadnienie
  • przemieszczenie np. dziecko może przenieść odczuwany na rodzica gniew na inną osobę np. na kolegę z klasy
  • dramatyzowanie – wyolbrzymianie sytuacji, która budzi określone emocje
  • tworzenie wyimaginowanych przyjaciół (które jest typowe dla dzieci w wieku 4-6 lat)

Jak możemy pomóc dziecku w rozwoju emocji? I dlaczego rodzic jest tak ważną postacią przy nauce rozpoznawania uczuć przez dziecko?

Młody człowiek ucząc się nowych rzeczy, zapatruje się na swoich rodziców, są oni dla niego wzorami godnymi naśladowania, jest tak również i w przypadku nabywania umiejętności identyfikowania emocji. Dziecko wymaga swego rodzaju odbicia – ?lustra? w którym mogłoby odnaleźć swoje uczucia ale też i możliwości, oraz które mogłoby poddać analizie. Odbiciem czy lustrem można nazwać tutaj rodziców tego dziecka. Przykładem może być odczuwanie przez dziecka złości. Rodzic widząc to ?odbija? jego złość poprzez zauważenie i zaakceptowanie tej emocji. Dziecko otrzymuje przyzwolenie, może wyrazić to uczucie na swój sposób, może poradzić sobie z nim ale przede wszystkim wie, że taka emocja może istnieć.

identyfikacja-emocji-u-dzieciPowody dla których ważna jest pomoc w identyfikacji uczuć u dziecka:

  • obiektywizacja przeżyć wewnętrznych dziecka – za każdym razem gdy dziecko rozpozna i nazwie swoje emocje integruje swoją sferę emocjonalną i umysłową, co wpływa na późniejszy rozwój sfery społecznej, duchowej, kulturowej, w których istotne jest opanowywanie swoich emocji
  • otwarcie na emocje wyższego rzędu – życzliwość czy współczucie: umiejętność identyfikacji uczuć pomaga w ujarzmieniu, odsunięciu się od uczuć podstawowych a otwarciu i przyjęciu tych wyższych
  • możliwość decydowania o swoich emocjach: poprzez umiejętność rozpoznawania uczuć dziecko może je poznać, przeżyć i postanowić co z nimi zrobi

Rozwój sfery emocjonalnej dziecka jest niezwykle istotny w późniejszym życiu dorosłego człowieka. Odpowiednie wychowanie pomaga rozwinąć tę sferę i wzmacnia umiejętność identyfikowania emocji przez dziecko. Najważniejsza w tym jest pomoc rodzica, który uczy dziecko rozpoznawać i przeżywać to co ono w tym momencie czuje i przeżywa. Prostym przykładem może być zdanie wypowiedziane do dziecka ?Wygląda na to, że jesteś zły?, rodzic komunikuje, że zauważył pojawiającą się emocję, zidentyfikował ją oraz nazwał, dziecko w tym momencie odpowiada ?ja nie jestem tylko zły, ja jestem wściekły? młody człowiek podążając dalej za rodzicem, również rozpoznał emocję i ubrał ją w słowa. Za pomocą tych słów mały człowiek wyraził w sposób symboliczny to co odczuwa i przeżywa w tym momencie.

Wyrażanie emocji u dzieci jest bardzo ważne w toku ich rozwoju.

Jak rodzic może sobie poradzić z uczuciami swojego dziecka? Kilka zasad dobrej komunikacji z dzieckiem oraz pomocy w rozpoznawaniu emocji przez nie według J. Sakowskiej:

  1. Uważne słuchanie dziecka
  • nawiązanie kontaktu wzrokowego, odłożenie innych wykonywanych w tym momencie czynności
  • nie zakładanie, że wie się to co chce przekazać nam druga osoba – dziecko
  • zadawanie pytań wyjaśniających oraz powtarzanie – parafrazowanie wypowiadanych słów innymi słowami – odbiorca wie, że jego komunikat został zrozumiany
  • nie podejmowanie natychmiastowych działań; najlepsze wyjście to zakończenie rozmowy z dzieckiem, danie sobie czasu na przemyślenie omawianej kwestii i po tym podjęcie odpowiednich działań za zgodą dziecka. Podejmowanie niezwłocznej decyzji i szybka reakcja sprawia, że dzieci odczuwają obawy w stosunku do tego co nastąpi w przyszłości; cierpliwość to podstawa do stworzenia relacji nacechowanej zaufaniem i otwartością
  • poprzez uważne i dobre słuchanie wyrażamy akceptację tego co dziecko mówi, nie powinno się go krytykować ani wyśmiewać
  1. Całkowita akceptacja emocji dziecka
  • ważne jest przyzwolenie na pojawiające się emocje u dziecka, wyrażenie ich i zaakceptowanie
  • nie należy stosować rad, które pogłębiają negatywne emocje
  • nie powinno się użalać się i współczuć, ponieważ pogłębia to frustrację i złość
  • nie należy również zaprzeczać emocjom, które pojawią się u dziecka ani ich bagatelizować ze względu na pojawianie się w tym momencie u dzieci złości. Mówienie ?uspokój się? czy ?nie powinieneś się złościć? wywołuje u dziecka sprzeczne myśli i przeżycia, mały człowiek chce wyrazić swoje uczucia, jednak nie jest to oczekiwane ze strony dorosłych. Gdy dziecko spełni te oczekiwania zaprzeczy swoim emocjom, nie będzie wiedziało co przeżywa a co za tym idzie nie będzie umiało opanować swoich uczuć.
  1. Określenie uczuć
  • ?nic na siłę? – nie powinno się interweniować i naciskać na dziecko, w momencie gdy nie chce rozmawiać
  • nie należy również, pytać dlaczego mały człowiek odczuwa to co w tym momencie czuje
  • nie powinno się reagować nadmiernym zaangażowaniem w momencie gdy sytuacja tego nie wymaga
  • nie należy powtarzać epitetów i określeń, którymi dziecko się nazywa i których używa
  • istotne jest zwracanie uwagi na dobór używanych słów, można powiedzieć: ?wygląda na to, że?? czy ?wydaje mi się, że??, zamiast ?wiem co czujesz..? – takie słowa niepotrzebnie nasilają złość, skąd możemy wiedzieć co czuje ten mały człowiek?
  1. Zmiana pragnień dziecka na fantazję – mały człowiek, który wyraża swoje pragnienia w formie fantazji może przeżyć, to czego nie może mieć realnie, w wyobraźni.

Metody radzenia sobie z negatywnymi emocjami u dzieci:images (12)

  • zabawa lalkami lub misiami – dziecko może przenieść swoją złość na lalki, może pokierować zabawę tak jakby to misie czy lalki były na siebie złe, lub kłóciły się,
  • odreagowanie emocji poprzez rysowanie lub wyrażenie swojej złości za pomocą rysunku, zgniecenie kartki i wyrzucenie jej,
  • rozdarcie kartki papieru na kawałki,
  • rozładowanie emocji poprzez aktywność fizyczną – bieganie, skakanie,
  • uderzanie pluszowego misia lub materaca,
  • liczenie do 10,
  • słuchanie spokojnej muzyki,
  • zastosowanie technik relaksacyjnych,
  • rozmowa z bliską osobą o przeżywanych w tym momencie uczuciach,
  • stworzenie kącika uczuć, w którym dziecko znajdzie np. tak zwane pudełko uczuć z kartkami, kredkami, pisakami, gazetami służącymi do rozdarcia, chusteczkami higienicznymi, lalkami, poduszkami lub pluszakami, na których dziecko może odreagować swoje emocje oraz woreczkiem smutku, do którego dziecko może wkładać karteczki z zapisanymi na nich swoimi smutkami.