Każda agresja, zarówno ta skierowana na innych jak i na samego siebie niewątpliwie jest zjawiskiem negatywnym, potrzebna wydaje się w tym przypadku porada specjalisty a gdy to konieczne to i leczenie. Zwłaszcza agresja u dzieci, powinna zwrócić szczególną uwagę i tym zajmiemy się w poniższym artykule.
1. Czym jest autoagresja?
Definicja autoagresji mówi, że są to działania skierowane na samego siebie, niejako do wewnątrz, które mają na celu spowodowanie szkód psychicznych lub fizycznych. Jest to jedna z najkrótszych definicji tego problemu. Jest on jednak tak obszerny, że trudno jest go opisać w kilku zdaniach. W literaturze przedmiotu często mówi się, że problem ten związany jest przede wszystkim z instynktem samozachowawczym, który jest w tym przypadku zaburzony. Przejawia się to skłonnościami do samookaleczeń. Osoby z takim problemem dokonują aktów przemocy na swoim własnym ciele, przez co ich kłopoty psychiczne nasilają się.
Wyróżnia się autoagresję werbalną i niewerbalną. Ta pierwsza jest związana ze słownym poniżaniem siebie, na czym cierpi poczucie wartości tej osoby. Autoagresja niewerbalna związana jest z okaleczaniem swojego ciała, powstawaniem ran oraz obrażeń. Mówi się w tym przypadku o tzw. agresji jawnej.
2. Czym przejawia się autoagresja u dzieci?
Przejawem autoagresji u dzieci może być uderzanie głową o ścianę, ciągnięcie się za włosy, bicie się po twarzy, gryzienie się, drapanie, obgryzanie paznokci do krwi, głodzenie się, przejadanie się, obijanie ciała czy nakłuwanie.
Przyczyn autoagresji u dzieci można dopatrywać się w:
- nieumiejętności radzenia sobie ze zbyt silnymi emocjami – dziecko odczuwające złość lub frustrację nie wie w jaki sposób może pozbyć się tych emocji, podejmuje akty agresji na swoim ciele aby w ten sposób poradzić sobie z tymi negatywnymi uczuciami. W pewnym momencie może wejść w nawyk i dziecko za każdym razem, na takie emocje może reagować autoagresją,
- odpowiedzi na sytuacje konfliktowe – ma to związek z takimi emocjami jak złość czy frustracja. Występuje zazwyczaj wtedy, gdy rodzic bądź opiekun zabrania czegoś małemu człowiekowi. Wówczas rodzi się sytuacja konfliktowa, gdzie po jednej stronie znajduje się dziecko pragnące coś dostać a po drugiej rodzic zabraniający mu tego. Może być to wyraz niechęci, niegodzenia się na zakaz wydany przez rodzica bądź sposób poradzenia sobie z pojawiającymi się w tym momencie negatywnymi emocjami i napięciem,
- chęci zwrócenia na siebie uwagi – dziecko, pragnące zwrócenia uwagi ze strony rodzica może w ten sposób przejawiać swoje potrzeby i pragnienia. Mały człowiek wie, że mama czy tata nie zignoruje go w momencie, gdy będzie robił sobie krzywdę,
- chęci zrelaksowania się – autoagresja w tym przypadku uspokaja ( np. uderzanie się dziecka o oparcie krzesła). Nadaje to pewien rytm, przy którym dziecko się uspokaja, odczuwa przyjemność i poczucie bezpieczeństwa,
- zaburzeń psychicznych – dotyczą jednak małej części dzieciaków.
3. Jakie są sposoby przeciwdziałania zachowaniom autoagresywnym?
Ważna jest w takich przypadkach obserwacja dziecka. Należy sprawdzić jaki jest powód zachowań autoagresywnych, co wywołuje takie czynności, czy są to pewne emocje, sytuacje czy zakazy rodziców, czy reakcja na nie jest gwałtowna czy też nie. Następnie można użyć pewnych metod radzenia sobie z takimi zachowaniami, jednak gdy nie przyniesie to oczekiwanego skutku należy zgłosić się do specjalisty.
Sposobów przeciwdziałania zachowaniom autoagresywnym jest sporo jednak najskuteczniejsze to:
- zastosowanie gier i zabaw – dziecko które jest autoagresywne najczęściej podczas odczuwania frustracji może zastosować tę metodę. Jeżeli w momencie pojawienia się złości lub innych negatywnych emocji nie podejmuje działań agresywnych w stosunku do siebie, lecz przenosi je na zabawki, wówczas należy porozmawiać z dzieckiem i umówić się z nim na pewnego rodzaju kontrakt. Gdy pojawi się złość i dziecko będzie uderzać pluszowym misiem o ścianę (gdy stosowało taki rodzaj autoagresji), gdy pojawi się u niego zgoda na stosowanie tego sposobu ale jednak podczas złości nie będzie on podejmowany, rodzic może w tym momencie sam zastosować tę technikę, co wzbudzi zaskoczenie i przypomni dziecku jaka była umowa,
- ignorowanie – najlepsza metoda w przypadku, gdy powodem autoagresji dziecka jest chęć zwrócenia na siebie uwagi. Chodzi tutaj konkretnie o zahamowanie nagłej reakcji na akty agresji dziecka wobec siebie (oczywiście, jeśli czynności te nie są zagrażające zdrowiu dziecka). To pomoże mu w uświadomieniu sobie, że zachowania te nie przynoszą pożądanych i oczekiwanych efektów,
- tłumaczenie – spokojne wyjaśnienie dziecku, że jego zachowania nie powodują nic innego, jak tylko fizyczny ból. Jest również dobrą metodą na przeciwdziałanie zachowaniom autoagresywnym. Najważniejsze jest aby dziecko zrozumiało to, co chce mu się przekazać. Nie należy używać do tego podniesionego głosu, ważne aby być wyciszonym i spokojnym,
- odwracanie uwagi – w momencie pojawienia się zachowań autoagresywnych należy odwrócić uwagę dziecka, która ma na celu zmniejszenie natężenia tych działań,
- nauczenie dziecka innych sposobów radzenia sobie z emocjami – poprzez słowne wyrażanie tego, co się czuje w danym momencie lub poprzez rysunek. Można umówić się z dzieckiem, że za każdym razem gdy pojawią się u niego negatywne emocje, wówczas będzie wyrażało je słownie lub ich odzwierciedleniem będzie jego rysunek.
4. Jakie może być podłoże zachowań agresywnych u dzieci?
Po pierwsze zaburzone więzi emocjonalne pomiędzy dziećmi a rodzicami. Dzieci z którymi rodzice nie nawiązują dobrego kontaktu emocjonalnego bardzo często odczuwają lęk, samotność i mają niskie poczucie wartości. Ich agresja i złość przerzucana jest z rodziców na rówieśników. Poczucie osamotnienia wywołuje brak poczucia bezpieczeństwa. Dzieci takie chcą zwrócić na siebie uwagę, poprzez stosowanie agresji. Jeśli chodzi o dzieci autoagresywne, w tym przypadku może być podobnie. Dziecko staje się agresywne w stosunku do samego siebie, radząc sobie tym samym z lękiem lub chcąc zwrócić uwagę swoich rodziców, którzy w jego mniemaniu przestali go kochać.
Po drugie nadmierna akceptacja agresywnych zachowań dzieci przez rodziców. Niezwracanie uwagi na agresję swojego dziecka wywołuje taki efekt, że dzieci stają się wybuchowe i nie panują nad swoimi emocjami. Nie są nauczone innego sposobu radzenia sobie z nimi i taka metoda, staje się dla nich najłatwiejsza i najszybciej dostępna. Najczęściej też jest wyuczona. Podobnie jak w poprzednim przypadku, wyładowują swoje emocje na rówieśnikach, zwierzętach albo na sobie samym.
Po trzecie stosowanie agresywnych zachowań przez rodziców, w stosunku do innych ludzi oraz bliskich. Któż inny jak nie mama czy tata są wzorem do naśladowania na pewnym etapie życia małego człowieka? Od kogo dziecko ma uczyć się zachowań w stosunku do innych ludzi? Dziecko powiela wzorce wyuczone w domu rodzinnym, naśladuje postawy i poglądy rodziców. To co będzie obserwowało w domu i to, czego się w nim nauczy będzie przejawiać w dorosłości. Jeśli mały człowiek będzie widział w domu zachowania agresywne, wówczas sam będzie takie stosował ponieważ będzie uważał, że są one normalne i naturalne. W odniesieniu do autoagresji można powiedzieć, że dziecko przyglądające się agresji rodziców np. w stosunku do siebie (kłótnie małżeńskie) będzie odczuwało lęk i frustrację, które z czasem będą się kumulować, a niemożność poradzenia sobie z nimi będzie się przejawiała zachowaniami autoagresywnymi.
Po czwarte nadmierne stosowanie zakazów, nakazów i ograniczeń względem dziecka. Nie mowa tutaj o tym, że należy pozwalać dziecku robić co mu się podoba i spełniać każdą jego zachciankę, ale o tym, że u dziecka które na każdym kroku spotyka się z jakimś zakazem rodzi się gniew, złość i frustracja, która wywołuje najczęściej agresję. Dziecko, które nie może zaspokoić swoich potrzeb ruchowych czy też poznawczych będzie się buntowało i złościło, a jego uczucia będą wyrażały się w zachowaniach agresywnych zarówno względem swoich rodziców jak i samego siebie.
Po piąte nadmierne stosowanie kar, które również budzą agresję. Wydawać by się mogło, że wymierzenie kary za agresję np. w stosunku do kolegi czy koleżanki poskutkuje jej zahamowaniem. W rzeczywistości jest jednak inaczej. U dziecka nadmiernie karanego, pojawia się coraz większa frustracja która ponownie rodzi agresję a zamierzony efekt staje się zupełnie odwrotny. Bardzo często dziecko karane przez rodzica (zarówno przemocą fizyczną jak i psychiczną), samo staje się oprawcą dla rówieśników czy zwierząt oraz dla siebie samego.
Według badań większość rodziców dzieci agresywnych przejawia takie zachowania jak krzyk, stosowanie kar fizycznych czy agresja w wychowaniu oraz tzw. proces zniewolenia rodzinnego, w którym cele, pragnienia i potrzeby są uzyskiwane poprzez groźby i rozkazy. Aby uniknąć zachowań zarówno agresywnych jak i autoagresywnych należy pamiętać o wzajemnym szacunku, zrozumieniu, cieple i miłości zarówno wśród małżonków jak i względem swoich dzieci ponieważ mały człowiek będzie odwzorowywał takie zachowania w stosunku do rodziców oraz innych ludzi, a co najważniejsze wejdzie w dorosłe życie z pozytywnym kapitałem odnoszącym się do więzi i relacji międzyludzkich.