Monthly Archive 24 listopada, 2015

Czym jest mobbing?

Z mobbingiem mamy do czynienia nie tylko w pracy. Możemy się z nim zetknąć także w szkole. Mobbing jest przemocą, która stosowana jest wobec słabszych osób, dzieci. Mobber bardzo dokładnie wybiera sobie ofiarę. Wie, że jego przyszła ofiara jest słaba psychicznie, dlatego pozwala sobie na podstępy oraz nieuczciwą strategię. Robi wszystko, aby dowieść, że ofiara sama jest sprawcą, przez co obniża jej wiarygodność. O mobbingu będziemy mówić, kiedy w grę będą wchodzić cztery warunki: długi okres dręczenia, powtarzalność, brak równowagi sił oraz nieprzychylne konsekwencje działań. Najczęstsze formy przejawianej agresji wobec ofiary to zastraszanie, używanie przemocy fizycznej, popychanie, szturchanie oraz kierowanie w stosunku do ofiary obraźliwych słów.images (1)

Możemy wyróżnić pięć technik mobbowania ofiary. Pierwszą techniką jest zaburzenie w komunikowaniu się. Ofiara ma ograniczona sposobność zabrania głosu, jest stale krytykowana, ignorowana. a jej wypowiedzi są przerywane. Drugą techniką jest zaburzenie relacji społecznych pomiędzy ofiarą a pozostałymi osobami. Przejawia się to w niezauważaniu ofiary i unikaniu kontaktu z nią oraz braku możliwości odezwania się. Kolejną techniką jest podważanie autorytetu ofiary w postaci oczerniania, szyderstwa, plotkowania, ośmieszania oraz wyrażaniu negatywnych, kłamliwych opinii na temat ofiary. Inną techniką może być również zaburzenie poczucia kompetencji ofiary, które przejawia się zlecaniem bezsensownych zadań, niezadawaniem poleceń. Mobbing może przejawiać się także poprzez działania wywołujące szkodliwy wpływ na zdrowie np. przez naruszanie warunków pracy, izolowanie, przemoc słowna czy fizyczna jak również obraźliwe, pogardliwe gesty, plotki.

Za przyczyny mobbingu należy uznać przyczyny społeczne i indywidualne. Przyczyny indywidualne związane są z cechami osobistymi ofiar oraz sprawców. Znęcanie się przez dłuższy okres przyczynia się do negatywnych konsekwencji, m.in w postaci zaburzenia struktury grupy. Z kolei do społecznych przyczyn należy zaliczyć braki w zarządzaniu instytucją – brak obowiązków, brak poprawnej komunikacji; złą organizację, uaktywnienie problemów związanych z rynkiem pracy.

Skutki mobbingu mogą być widoczne w formie stresu pourazowego, depresji, zaburzeń dysocjacyjnych, samobójstw oraz dyfuzji tożsamości. W przypadku PTSD widoczne objawy to: przejawy nadmiernego pobudzenia, zawężenie, które jest formą ograniczenia własnej aktywności oraz wspomnienia dotyczące nieprzychylnych doświadczeń. W większości sytuacji dochodzi jednak do depresji oraz zagrożenia ryzykiem samobójstw. Z kolei zaburzenia dysocjacyjne mogą przebiegać w formie tików, niepełnosprawności, niedowładów. Dyfuzja tożsamości to reakcja, z jaką nie potrafi sobie jednostka poradzić, przez co jest bezsilna i bezradna. Jest to mechanizm obronny polegający na reorganizacji samego siebie. Ma to na celu oderwanie się od ról, które trudno zaakceptować.

pobrane (2)Ofiary jakie najczęściej są wykorzystywane to osoby wycofujące, prowokujące, nadgorliwe oraz młode wilczki. Ofiary wycofujące przejawiają wysoki poziom lęku. Cechuje ich nieśmiałość, ostrożność, nie rzucają się w oczy, nie szukają przyjaciół, brak im umiejętności samoobrony. Gdy dochodzi do konfliktu, czują się niepewnie, zdezorientowani, zagrożeni oraz bezradni. Częstym przejawem takiej sytuacji jest płacz. Są to osoby o niskich umiejętnościach społecznych, które nie potrafią negocjować warunków, nie potrafią zadbać o siebie, dlatego rezygnują z zamierzonych celów. W przypadku ofiar prowokujących mamy do czynienia z agresją. Są to osoby, które wywołują dużo zamieszania wokół własnej osoby. Cechuje ich ponadto bezkrytycyzm i brak dystansu. Są bardzo podejrzliwi, uważają, że działania ludzi są celowe w stosunku do nich. Jednakże nie darzą siebie zaufaniem i mają problem w pozyskaniu sobie innych. Osoby nadgorliwe mają przypisaną etykietę donosiciela. Są lękowe, bojaźliwe i podatne na wpływ innych. Zdają sobie sprawę z tego, iż ludzie nie darzą ich sympatią. Bywa i tak, że są izolowani i dyskryminowani. Ostatni typ ofiar – młode wilczki to osoby z wielką pasją, którym zdarza się spoglądać na innych z góry. Zazwyczaj są nielubiani ze względu na to, że zawyżają poziom i zajmują wysokie pozycje. Nie nawiązują znajomości, gdyż im na tym nie zależy. Otoczenie ich oczernia, dyskryminuje, izoluje, stają się przedmiotem żartów i złośliwości. Młodym wilczkom brakuje zdolności społecznych, przede wszystkim jeśli chodzi o negocjacje, kompromis.

Jak już wcześniej zostało wspomniane, mobbing może dotyczyć zarówno osoby dorosłej jak i dzieci, a tym samym można się z nim spotkać w sferze zawodowej i edukacyjnej. Cechy ofiar ze sfery pracowniczej to: nadmierna kompetentność, kłopoty z akomodacją, wyróżnianie się swoimi cechami z grupy, mała wydajność. Są to osoby chronione przepisami prawnymi ze względu np na niepełnosprawność, ciążę. W przypadku mobbingu szkolnego mamy do czynienia z outsiderami, czyli osobami przechwalającymi się, nieudacznikami i określanymi jako klasowy błazen.

images (2)Sprawcami mobbingu, ich opisem zajmują się kryminolodzy, socjologowie, dlatego też można wyróżnić trzy typy sprawców: autorytarni, antysocjalni oraz obsesyjno – kompulsywni. Pierwszy typ charakteryzuje się wysoką lecz mało stabilną samooceną, narzucaniem dystansu (w przypadku osób o niskich pozycjach), skłonnością do naruszania zasad, uległością i zaangażowaniem tylko w stosunku do osób mających władzę. Sprawcy antysocjalni to osoby narcystyczne o dużych potrzebach uznania, z niską poziomem empatii i możliwościami manipulacyjnymi. Intrygi, kłótnie, spiski to ich specjalność. Kładą nacisk na rywalizację. Bez obaw sięgają po przemoc. Z kolei sprawcy obsesyjno – kompulsywni to osoby lękowe, niepewne, nieprzewidywalne. Tworzenie teorii spiskowych to ich specjalność. Uważają się za nienagannych, dlatego zwracają innym uwagę, gdy tylko popełnia błędy. Pracowitość jest ich zaletą, jednakże muszą mieć wszystko pod kontrolą. Ofiarę traktują jako rywala. Jeśli przegrają tę walkę, pocieszenie znajdują zażywając środki psychoaktywne, z których najczęściej jest alkohol.

Problematyka mobbingu jest uregulowana prawnie w Kodeksie pracy. W razie stosowania mobbingu, pracownik po zgłoszeniu odpowiednim władzom tej sytuacji, ma możliwość dochodzić zadośćuczynienia lub odszkodowania, w zależności czy osoba doświadcza w wyniku tego problemów zdrowotnych.  

Psychopatia

      Psychopatia to zaburzenie osobowości w podstawowych jej strukturach oraz sfera osobowości, do której należą: sfera emocjonalna, motywacyjna i potrzeb. Nadrzędną cechą odróżniająca psychopatie od innych cech psychicznych jest niezmienność. U jednostki psychopatycznej dominują tendencje perseweracyjne, które z kolei dominują nad tendencjami do zmiany struktury. Perseweracyjne tendencje powstają w wyniku uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Osobowość psychopatyczna charakteryzuje się:

  • trwałą niezdolnością do związków uczuciowych z innymi ludźmi (sfera emocjonalna)
  • brakiem poczucia winy, wstydu i odpowiedzialności
  • nieumiejętnością odraczania satysfakcji (dążenie do natychmiastowego zaspokajania potrzeb)
  • manipulacyjnością z tendencją do kłamstwa. Jest to podstawowa cecha psychopatii
  • niezdolnością do przewidywania skutków własnego działania; niezdolnością do wysuwania wniosków z przeszłych doświadczeń; nieefektywnością procesu uczenia się
  • słabym wglądem w siebie – bezkrytycyzm wobec własnego zachowania psychologia-25_l
  • zmiennością lub nietrwałością dążeń tzw. początki bez końca
  • zmianą aktywności dla osiągnięcia doraźnego celu znikająca wobec minimalnych wymagań
  • brakiem lęku psychicznego jako cechy
  • w miarę sprawną inteligencją
  • niskim poziomem reaktywności emocjonalnej. Jednostka potrzebuje silnej stymulacji często w formie agresji
  • skłonnością do szantażowania, samobójstwa i samouszkodzenia
  • nieadekwatnym agresywnym zachowaniem
  • nierozróżnianiem granicy pomiędzy rzeczywistością a fikcją, kłamstwem a prawdą

        Cechy osobowości psychopatycznej są związane z dysfunkcjami, szczególnie w dwóch sferach: emocjonalnej i motywacyjnej, częściowo również poznawczej.

     Przyczyn takiej osobowości należy doszukiwać się w czynnikach psychologicznych, środowiskowych oraz biologicznych. W przypadku czynników psychologicznych główny nacisk położony jest na deprywację potrzeb emocjonalnych we wczesnym dzieciństwie (potrzeby miłości, przynależności i bezpieczeństwa); zniekształcenie stylów przywiązaniowych (styl lękowo-ambiwalentny) oraz typ osobowości matki. Matki charakteryzującej się labilnością emocjonalną, czyli takiej, która jest nie do odczytania ze względu na to, że sama zachowuje się jak dziecko, co z kolei powoduje u dziecka niepokój oraz dyrektywnością, w której chodzi o to, że dziecko musi zasłużyć na miłość matki. Do czynników środowiskowych należy zaliczyć nieprawidłową atmosferę rodzinną (liczne kłopoty, awantury), brak silnych więzi emocjonalnych w rodzinie oraz doświadczanie przez dzieci w rodzinie biologicznej przemocy jako ofiary lub świadek. Ostatnia grupą czynników są czynniki biologiczne, w skład, których wchodzą aberracje chromosomalne oraz mikro i makrouszkodzenia struktur mózgowych.

Dzieci ulicy – co o tym wiemy ?

     Coraz częściej słyszy się o dzieciach pozostawionych samym sobie, bez opieki rodziny. Rodziny, która powinna być odpowiedzialna za los dzieci. Nie można jednak powiedzieć, że są to dzieci bezdomne, gdyż jakiś dom mają, lecz taki, w którym nie potrafią  się odnaleźć, w którym nie czują się bezpieczne oraz nie mogą zaspokoić swoich podstawowych potrzeb. Dlatego też takie dzieci nazywa się dziećmi ulicy, dziećmi podwórkowymi, dziećmi dworcowymi. Problem ten dotyczy dzieci w wieku 3-18 lat. Są to dzieci, które przenoszą się z miejsca na miejsce wraz z innymi dziećmi o podobnych przeżyciach. Mają zameldowanie, jednakże nie czują się związani z ich opiekunami. Niektórzy uważają, że dzieci ulicy to osoby o zaburzonych osobowościach, wywodzące się z rodziny patologicznej. Ponadto panuje pogląd, że są to zdemoralizowane osoby, które czyhają tylko, aby dokonać jakiegoś rozboju, przestępstwa. Uważani są za manipulatorów, którzy chcą wymigać się od obowiązków.stock-photo-54545910-niski-klucz-portret-młodego-dziecka

   Można wyróżnić sześć typów dzieci ulicy. Pierwszym są uciekinierzy. Są to dzieci pochodzące ze środowiska konfliktowego o niskim statusie ekonomicznym. W domu są pod ciągłą kontrolą ze strony rodziców, nie osiągają sukcesów szkolnych, wręcz doświadczają ciągłych niepowodzeń. Rodzice nie interesują się swoimi dziećmi, gdyż mają zbyt wiele problemów. Szkoła reaguje podobnie ze względu na to, że dzieci mają braki edukacyjne i są zaniedbane. Dzieci nie mają zainteresowań, hobby, nie lubią chodzić do szkoły. W tej grupie należy zaliczyć dzieci zagrożone przemocą oraz nadużyciami seksualnymi. Drugą grupą są poszukiwacze przygód, którzy wywodzą się z zaniedbanych środowisk. Mają dobre relacje z rodzicami, jednakże nie mogą na nich liczyć. Czują się wyizolowane. Mają bujną wyobraźnię, niskie wymagania, niski poziom lęku oraz lubią zawiłe historie. Ucieczka z domu jest zaplanowanym działaniem, która jest wynikiem zamierzeń związanych z wcześniej obejrzanym filmem bądź przeczytaniem lektury czy za namową kolegi. Rodzice z początku nie orientują się, że ich dziecko opuściło dom, gdyż nigdy ich nie kontrolowali. Zdarza się, że dziecko w celu uspokojenia rodziców, zostawia wiadomość. Niekiedy wracają do domu w celu schronienia i pożywienia. Kolejna grupa to ulicznicy, włóczędzy. Są to dzieci przystosowane do życia poza domem, które bez problemu znajdują schronienie, pożywienie, zarabiają pieniądze, wykonując dorywcze prace. Odporne na niewygodne warunki, na problemy zdrowotne czy cyniczne i złe traktowanie. Są nielojalni, ale solidarni wśród swojej grupy. Mieszkają w altankach, na dworcach. domkach letniskowych. Nie są im obce kradzieże, żebractwa, prostytucja czy zbieranie złomu bądź mycie szyb. Galerianki to kolejna grupa, do której zaliczają się dziewczyny w wieku 12-18 lat. Cały czas spędzają w centrach handlowych, które znajdują się w pobliżu miejsca zamieszkania. Zajmują się prostytucją i w zamian otrzymują odzież, posiłki, pieniądze. Kolejna grupa to dzieci podwórkowe, które okupują podwórka i większe korytarze. Nie stanowią zagrożenia, ale mieszkańcy się na nich skarżą. Nie mają środków do życia. Ich zajęciem jest graffiti, podpalanie jakiś przedmiotów, niszczenie zieleni. Gdy jakiś mieszkaniec zwróci im uwagę stają się złośliwi – wybijają szyby, rzucają kamieniami , niszczą samochód. Ostatnia grupa to buntownicy bez pwoodu. Są to osoby bez przemyślanych celów życiowych. Podatni na uzależnienia i pasywni w stosunku do jakichkolwiek pozytywnych działań. Lubią być w kręgu zainteresowań np poprzez zachowanie, ubiór czy wygląd.

     stock-photo-53628124-ładny-chłopiec-trzymając-lampion-outdoorDzieci decydujące się żyć na ulicy posiadają umiejętności przystosowawcze do takich warunków. Taką umiejętnością jest z pewnością odporność fizyczna, czyli odporność na warunki klimatyczne, głód. Inną umiejętnością są działania, w których dzieci ulicy pokazują, że potrafią się bronić, są w stanie szybko podejmować decyzje oraz znaleźć sobie zajęcie, aby się nie nudzić. Zdolności społeczne to kolejny aspekt przystosowawczy. Dzieci ulicy potrafią podjąć dorywcze prace, w celach zarobkowych, jednakże znają sposoby na nielegalne zarobienie pieniędzy. Nie są im obce trudne warunki w postaci głodu, przemarznięcia, przemocy czy braku snu. Ostatnim aspektem jest bycie solidarnym. W grupie, z która się identyfikują znajdują oparcie oraz traktują ich jak rodzinę.

      Pomoc takim dzieciom zapewnia polityka społeczna kraju. Jednakże w każdym mieście znajdują się ośrodki pomocy rodzinie, które zajmują się pomocą dzieciom doświadczającym ubóstwa czy przemocy. Ponadto tworzone są organizacje pozarządowe, kierowane dla dzieci ulicy. Takie instytucje starają się zapewnić bezpieczeństwo, nocleg, żywność dzieciom. Zapewniają pomoc psychologiczną, prawną, edukacyjna, medyczną oraz duchową. Starają się rozwijać u dzieci wszelakie zdolności zgodne z ich zainteresowaniami. Instytucje takie współpracują również z rodziną dzieci. Coraz bardziej znany staje się zawód pedagoga ulicy, pracujący z takimi dziećmi.

Wykluczenie społeczne w kontekście bezdomności

     Bezdomność jest przejawem wykluczenia społecznego, która powoduje, że człowiek pozbawiony jest praw do godnego życia, uczestniczenia w społeczeństwie czy pracy zawodowej. Bezdomność można rozpatrywać w różnych kontekstach. m.in sytuacja ekonomiczna, czyli brak domu i możliwości jego utrzymania; kwestie formalne w postaci braku zameldowania; kwestie kulturowe, takie jak wyalienowanie; kwestie społeczne w postaci braku więzi z innymi; stan psychiczny w postaci rezygnacji z celów życiowych jak również aspekt osobowościowy w postaci osamotnienia. Jeżeli bezdomność jest długotrwałym procesem, to przyczynia się do negatywnych konsekwencji w życiu człowieka. Przejawia się to etykietowaniem samego siebie jako osoby bezdomnej oraz przyjmuje się osobowość degradującą. Wyjście z bezdomności niestety nie jest takie proste, jakbyśmy tego chcieli. Fundamentalne znaczenie ma tutaj pomoc ze strony innych osób.pobrane

     Proces bezdomności składa się z pięciu faz rozwoju. Pierwszym etapem jest załamanie się programu życiowego, który wynika z zerwania więzi z bliskimi osobami czy tez zakończenia związku partnerskiego, utrata pracy, zdrowia, okaleczenie, osadzenie w więzieniu. Największym problemem dla takich osób jest nieumiejętność znalezienia sposobu do pozbycia się takiego stanu. Kolejną fazą jest ubóstwo, będące konsekwencją świadomości sytuacji bez wyjścia. Z początku osoba redukuje swoje potrzeby. Nie ma pieniędzy na żywność, leki, ciepłą odzież. Taką osobą nie ma się kto zaopiekować. Pojawia się przekonanie, że redukcja swoich potrzeb nie wystarcza, dlatego zmienia się sposób myślenia i zaczyna taka osoba żyć chwilą. Zaczyna cieszyć się nawet najdrobniejszymi zdobyczami. Dystans pomiędzy jednostką a otoczeniem rośnie. Zdarza się, że osoby sięgają po alkohol, który przyczynia się do degradacji psychicznej. Pojawia się kolejna faza, która mówi o akceptacji swojej bezdomności. Osoba skupia się tylko na tym, gdzie można znaleźć noclegownie, jadłodajnie, wszelką pomoc, aby przetrwać tak jak potrafi. Staje się otwarta na nowe znajomości, znajomości z innymi bezdomnymi. Tolerancja na alkohol rośnie i następuje wyobcowanie z życia społecznego. Kolejnym etapem jest przystosowanie do bezdomności. Osoba zaczyna utrwalać nawyki w postaci włóczęgostwa, zaniedbywania siebie, swojej higieny, niezdrowego odżywiania oraz spożywania alkoholu. Ostatnim etapem jest tożsamość bezdomnego, czyli identyfikowanie stanu psychicznego bezdomnego z jego sytuacją. Objawami kształtowania tożsamości osoby bezdomnej są: utrata poczucia kontroli oraz sprawstwa, zależność od pomocy różnych instytucji oraz brak inicjatywy na życie.

    images Najczęściej słyszy się o bezdomności mężczyzn, jednakże sytuacja taka również dotyka kobiet. Głównymi przyczynami są konflikty rodzinne, rozpad rodziny, ubóstwo, doświadczanie przemocy, bezrobocia czy patologii rodzinnych jak również zaburzeń osobowości. U osób bezdomnych można dostrzec myślenie magiczne. Jednakże większość marzeń albo się nie spełnia albo bezdomnemu się nie przydadzą.

     Najważniejszymi skutkami emocjonalnymi osób bezdomnych jest samotność. Osoba taka nie odczuwa więzi z osobami o podobnych przeżyciach. Czuje się odrzucona, niechciana, dlatego reaguje złością i agresją. Oprócz poczucia osamotnienia również odczuwa poczucie niższości w stosunku do rodziny, ze względu na niski status ekonomiczny i społeczny. Wstyd również nie jest obcy osobom bezdomnym. Wstyd jest wynikiem zaistniałej sytuacji, sytuacji jaka ich dotknęła. Często bezsilność bezdomni ujawniają poprzez negatywizm wobec świata.

Psychoanaliza

     Psychoanaliza to koncepcja, którą wprowadził Freud i ma na celu objaśnienie działania i ewolucji osobowości, z uwzględnieniem zarówno świadomych jak i podświadomych mechanizmów. Teoria psychoanalityczna polega na doprowadzeniu utajonych treści do świadomych pacjenta i pomoc w ich rozwiązaniu. Freud wprowadził również pojęcie oporu i przeniesienia, które są istotne w pracy terapeutycznej. Jeśli chodzi o teorię nerwic, to Freud w trakcie własnej praktyki lekarskiej zebrał ogromną ilość materiału na temat zaburzeń funkcjonalnych nie mających widocznej podstawy anatomiczno-fizjologicznej. Zajmował się głównie przypadkami zaburzeń  głębszych i bardziej uporczywych i na nich oparł swoja teorię, która obejmuje trzy główne tezy:

  • zaburzenia funkcjonalne nie mające określonych podstaw anatomiczno-fizjologicznych są przejawem działania popędów biologicznych, które dążą do zaspokojenia i natrafiają w tym trudności;
  • zaburzenia te mają charakter psychogenny, skoro bowiem nie maja one podstaw fizjologicznych, muszą mieć podstawy psychologiczne; ich bezpośrednią przyczyną muszą być procesy psychiczne;
  • ponieważ pacjenci, u których zaburzenia te zachodzą, nie zdają sobie sprawy z tych procesów psychicznych leżących u ich podstawy, procesy te są najwidoczniej nieświadome.

Przechwytywanie3Źródła nerwic ludzi dorosłych psychoanaliza poszukuje w traumatycznych zdarzeniach wczesnego dzieciństwa.

Teoria osobowości składa się z trzech składowych:

  • id – kieruje zasadą przyjemności. Człowiek nie zdaje sobie sprawy z istnienia swojego Id, jest ono całkowicie nieświadome. Człowiek odczuwa natomiast jego działanie, którego zwykle nie rozumie, ma jednak niepokojące poczucie, że coś go popycha do jakiegoś czynu, coś, czemu on sam nie potrafi się oprzeć.
  • ego to sfera świadomości człowieka i jego świadomego, praktycznego działania. Jest to świadomość świata, siebie samego i własnych działań. Rozwija się z id i wykorzystuje procesy poznawcze takie jak myślenie, pamięć, uwaga.
  • superego rozwija się z części ego, kształtuje się poprzez wychowanie. Zaakceptowane zasady i normy społeczne stają się częścią osobowości człowieka, jego sumieniem, które kieruje się zasadą moralności. Jest to pewnego rodzaju twór, który karze za nieodpowiednie myśli i czyny, które z kolei ujawniają się w postaci wyrzutów sumienia, winy, wstydu bądź nagradza w postaci samozadowolenia, dumy.

Celem mechanizmów obronnych jest likwidacja lęku powstającego pod wpływem kulturowej dezaprobaty określonego zachowania. Posługuje się nimi ego, aby rozwiązać konflikt pomiędzy id a superego. Mechanizmami takimi posługujemy się wszyscy, jednakże dopiero ich nadużywanie prowadzi do nerwicy.

PrzechwytywanieMarzenia senne to wyrażenie zrepresjonowanych impulsów lub potrzeb. Ponieważ w trakcie snu nie wyłącza się kontrola, lecz jedynie ulega osłabieniu, to treść marzeń sennych ujawnia się w sposób symboliczny. Druga przyczyna to to, że motywy są aż tak trudne do ujawnienia, że nawet w śnie przyjmują formę symboliczną. Psychoanalitycy wiązali marzenia senne, ich utajoną treść z życzeniami, pragnieniami, konfliktami wewnętrznymi. Mimo, iż tworzono specjalne kody psychoanalityczne, to symbole są możliwe do rozszyfrowania jedynie w kontekście życia danej osoby. Nieakceptowane popędy są tłumione i spychane do podświadomości, gdzie istnieją jako czynnik potencjalny, ujawniający się w szczególnych, sprzyjających temu okolicznościach.

Zaburzenia afektywne jedno – i dwubiegunowe

Zaburzenia afektywne dotyczą dwóch sfer: zaburzeń nastroju (obniżenie lub wzmożony nastrój) i zaburzeń procesów fizycznych i psychicznych. Do zaburzeń afektywnych zalicza się epizod depresji choroba afektywna jednobiegunowa, dystymia, choroba afektywna dwubiegunowa, cyklotymia.

Dystymia to przewlekłe obniżenie nastroju, trwające przynajmniej przez 2 lata, nie spełniające kryteriów nawracających zaburzeń depresyjnych o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu. Osoby dotknięte dystymią miewają okresy (dni, tygodni) dobrego samopoczucia, jednak większość czasu (miesiące) czują zmęczenie i przygnębienie, a to wszystko łączy się z dużym wysiłkiem i brakiem zadowolenia. Są zniechęcone, cierpiące, narzekają na zaburzenia snu, są jednak w stanie podołać codziennym obowiązkom.

Możemy wyróżnić cztery stany depresji:

  1. depresja endogenna ->choroba afektywna jednobiegunowa, wywołana przez bliżej niesprecyzowane zaburzenia funkcjonowania mózgu, szczególnie systemu hormonalnego lub nerwowego (spadek noradrenaliny i serotoniny).
  2. depresja atypowa -> maskowane subdepresje poronne (niederesja); gdy depresja nie ma dużego nasilenia maski. Objawy to lęk przed odrzuceniem, poczucie pustki
  3. depresja psychogenna -> duża grupa zaburzeń depresyjnych powstających w odpowiedzi na różnorodne niekorzystne sytuacje psychologiczne natury wewnętrznej i zewnętrznej
  4. depresje organiczne, somatogenne (schorzenia centralnego ukłądu nerwowego; choroby alkoholowe, choroby somatyczne np. niedoczynności tarczycy, przyjmowanie leków)

Wspomniane w depresji atypowej maski związane są ze skomplikowanym przezwyciężeniem lęku, dlatego też wyróżniamy kilka rodzai masek:

  1. psychopatologiczne (natręctwa, stany lękowe, jadłowstręt, zaburzenia agorafobii)
  2. wegetatywne i psychosomatyczne (świąd skóry, zespół dławicy piersiowej, stany spastyczne dróg żółciowych, zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego)
  3. zaburzenia rytmów biologicznych (bezsenność, nadmierna senność – hipersomnia)
  4. bólowe (bóle głowy, nerwoból)
  5. behawioralne (okresowe nadużywanie alkoholu i leków)

Objawy osiowe epizodu depresyjnego i maniakalnego:

  • obniżenie nastroju (przygnębienie, smutek, zniechęcenie, zobojętnienie)
  • zaburzenia rytmu okołodobowego i objawy somatyczne (płytki, przerywany sen, zaburzenia snu i czuwania)
  • lęk (lęk falujący – niskie nasilenie intensywności, osoba jest napięta, nie odczuwa spokoju, niepokój ruchowy)
  • obniżenie napędu psychoruchowego (spowolnienie ruchu, obniżenie procesów poznawczych, przerzutność uwagi, problemy z koncentracją, otamowanie myślenia, pesymistyczne spostrzeganie siebie, poczucie niesprawności intelektu)

Objawy wtórne epizodu depresyjnego i maniakalnego:

  • zaburzenia treści myślenia (myśli fatalistyczne)
  • urojenia hipochondrii, grzeszności
  • myśli natrętne
  • obniżona zdolność do pracy
  • obniżona motywacja (izolacja społeczna)
  • utrata zainteresowań
  • spadek aktywności seksualnej

Objawy osiowe manii:

  • zaburzenia nastroju (stałe wzmożone samopoczucie z beztroską, skłonność do żartów)
  • zaburzenia emocji (dysforia)(nastrój gniewliwy, rozdrażnienie)
  • zaburzenie niektórych procesów fizlogoicznych i metabolicznych oraz rytmów biologicznych (zmniejszenie snu, wczesne budzenie się, nasilenie objawów rano i wieczorem)
  • zaburzenia napędu psychoruchowego (słowotok, przyspieszone tempo wypowiedzi, duża odwracalność uwagi, zaburzenia percepcji)

Objawy wtórne manii:

  • urojenia wielkościowe
  • powierzchowne zainteresowani
  • wzmożenie popędu płciowego
  • nadużywanie alkoholu
  • mały dystans w kontaktach społecznych
  • niedostrzeganie trudności w podejmowaniu działań

Przyczyny depresji:

  • negatywny sposób myślenia
  • błędy wychowawcze
  • psychiczne znęcanie się
  • kłótnie, konflikty w domu
  • stawianie wygórowanych wymagań
  • zawstydzanie dziecka
  • otwarte faworyzowanie rodzeństwa
  • nie podejmowanie prób ro\wiązania problemów
  • wspominanie złych wydarzeń

Cyklotymia to utrzymujące się stale wahania nastoju w postaci licznych epizodów łagodnej depresji oraz stanów łagodnie wzmożonego samopoczucia, niespełniające kryteriów epizodu maniakalnego i depresyjnego. Niestabilność samopoczucia pojawia się już we wczesnej młodości, wykazuje przewlekły przebieg, nastrój w okresie kilku miesięcy może być prawidłowy. Zmiany w nastroju nie wykazują zwykle związku z wydarzeniami życiowymi.

Zaburzenia psychiczne po uszkodzeniu mózgu

Zniszczenie tkani mózgowej powoduje określone zaburzenia zachowania i zaburzenia psychiczne w zależności od sytuacji pacjenta, od czasu, który upłynął w momencie pojawienia się choroby, jak również personalnych zdolności i cech osobowości przed dokonaniem się choroby czy nawet umiejscowienia uszkodzenia.

images (11)

Konsekwencje organicznych uszkodzeń mózgu ujawniają się w miarę rozprzestrzeniania się zaburzeń i dotyczą: zaburzeń pamięci, zaburzeń orientacji, apatii, niezdolności w odbiorze i przekazywaniu komunikatów, osłabieniu kontroli emocji oraz trudności w koordynacji wzrokowo-ruchowej. Uszkodzenie niektórych okolic płatów ciemieniowych prawej półkuli przyczynia się do osłabienia koordynacji. Z kolei lewostronne uszkodzenie powoduje upośledzenie funkcji związanych z używaniem języka (pisanie, liczenie). W przypadku płata skroniowego, uszkodzenie struktur zaburza wszelkie możliwości zapamiętywania. Obustronne uszkodzenia okolicy skroniowej powoduje wyraźne trudności w przyswajaniu rzeczy nowych. Jeśli uszkodzone zostaną inne struktury to może się to wiązać z zaburzeniami odżywiania czy zaburzeniami seksualnymi. Z kolei płat potyliczny opowiada za nasze widzenie. Jeżeli dojdzie do jego uszkodzenia, to będzie zaburzać nie tyle zdolność widzenia, ile zdolność do skojarzeń wzrokowych.

Objawy syndromu neuropsychologicznego mogą przypominać objawy występujące w zaburzeniach nastroju czy schizofrenii. Tymi syndromami są majaczenie, otępienie, zespół amnestyczny, zespół urojeniowy wiązany z dysfunkcją mózgu, zespół zaburzeń nastroju związany z dysfunkcją mózgu oraz zespół zaburzeń osobowości związany z dysfunkcją mózgu.

W przypadku majaczenia możemy mówić o nagłym początku zaburzeń wyższych czynności psychicznych. Przyczynami mogą być urazy głowy, zatrucia, niedotlenienie, nagłe odstawienie środka psychoaktywnego. Dochodzi do zmniejszenia zdolności przetwarzania informacji, upośledzenia uwagi oraz myślenia. Czasami może pojawić się zaburzona aktywność ruchowa, napady szału czy problemy ze snem.  

Jeśli chodzi o otępienie, to we wczesnych stadiach pojawia się pobudzenie, zapamiętywanie niedawnych wydarzeń, jednakże język i pojęcia nie zostają zaburzone. Coraz bardziej zaczynają doskwierać problemy z myśleniem, nabywanie nowej wiedzy czy rozwiązywaniem problemów. Podstawową przyczyną otępienia są procesy zwyrodnieniowe, udary, infekcje, zapalenie opon mózgowych, AIDS, niedotlenienie czy wdychanie substancji trujących.

Zespół amnestyczny to brak zdolności do przypominania sobie pewnych wydarzeń po niewielkim odstępie czasu, gdy miały one miejsce. Ogólne funkcje poznawcze są nietknięte. Jest powiązany z uzależnieniem od alkoholu. Pamięć krótkotrwała może być ograniczona bądź ulotna, czyli mogą wystąpić problemy z jej przywołaniem  

Zespół urojeniowy związany z dysfunkcją mózgu to fałszywe przekonania, których treść zależy od przyczyn uszkodzenia. Do tych przyczyn należy zaliczyć porażenie postępujące, chorobę Alzheimera, urazy głowy.

W przypadku zespołu zaburzeń nastroju związanych z dysfunkcją mózgu to zaburzenia te mogą różnić się nasileniem, ale przebieg zależy od charakteru patologii. Za przyczyny należy podać chorobę Parkinsona, urazy głowy, stosowanie używek, steroidów, odstawienie narkotyków.

Zespół zaburzeń osobowości związany z dysfunkcją mózgu dotyczy zmian, jakie zachodzą
w wyniku urazu mózgu, dotyczące osobowości lub jej cech. Objawia się obniżonym krytycyzmem, osłabieniem kontroli emocji, negatywnym stosunkiem.

Choroba Picka to zwyrodnieniowa choroba mózgu. Początek choroby dotyka mężczyzn w wieku 45 a 50 rokiem życia. Jednakże kobiety częściej zapadają na nią w przeciwieństwie do mężczyzn. Choroba ma charakter powolny i objawia się w trudnościach w myśleniu, łatwą męczliwością, niewielkimi zmianami w pamięci. Powoduje zanik tkanki w płatach czołowych i skroniowych. Gdy dochodzi do poważnych zaników, stan psychiczny się pogarsza, osoba doświadcza apatii, słabną jej funkcje intelektualne. Choroba Picka prowadzi do śmierci w ciągu 2-7 lat.

Choroba Huntingtona jest uwarunkowana genetycznie, to zwyrodnieniowa choroba ośrodkowego układu nerwowego. Przypada na wiek 30-50 rok życia. Charakteryzuje się mimowolnymi, gwałtownymi ruchami, drgawkami, zaburzeniami psychicznymi, prowadzącymi do otępienia i śmierci po 10-20 latach.

Otępienie typu Alzheimera objawia się poprzez systematyczne pojawianie się zaburzeń funkcji poznawczych, takich jak upośledzenie zdolności uczenia się, zaburzenia mowy, niezdolność rozpoznawania przedmiotów oraz wykonywania czynności ruchowych jak również upośledzona zdolność planowania i organizowania.

Zaburzenia związane z urazem głowy to wstrząśnienie mózgu, stłuczenie mózgu i ucisk mózgu. Możemy mówić o trzech typach urazów głowy: zamkniętym, gdy czaszka nie została uszkodzona; otwartym, gdy czaszka została przebita jakimś przedmiotem oraz załamanie czaszki z uciskiem na mózg odłamka kości lub bez takiego ucisku.

Omamy i urojenia

  Urojenia to nieprawidłowe stwierdzenia, które chory wypowiada z głębokim przekonaniem o ich prawdziwości, których sam nie koryguje mimo oczywistych dowodów ich błędności. Urojenia dotyczą wyłącznie osoby chorej, są niezgodne z prawami logiki i rzeczywistości. Występują przede wszystkim w chorobach psychicznych, typu schizofrenia. Można wyróżnić różnego rodzaju urojenia: prześladowcze (paranoidalne, owładnięcia, zazdrości); wielkościowe (bogactwa czy objawienia przez Boga) oraz depresyjne w postaci samoponiżenia czy hipochondryczne, mówiące o przesadnej trosce o własne zdrowie.

Osoby z zaburzeniami urojeniowymi często zadają sobie pytanie, dlaczego to akurat ich spotkało. Podobnie dzieje się w przypadku osób najbliższych. Lekarz diagnozując zaburzenia urojeniowe uwzględnia wiele czynników, które najprawdopodobniej są przyczyną urojeń. Do takich można zaliczyć czynniki biologiczne, psychologiczne czy społeczne.

W momencie kiedy pacjent doświadcza lęku, niepokoju, braku siły we własne możliwości oraz myśli samobójczych powinien udać się do lekarza specjalisty. Jednakże osoba taka często nie odczuwa swojej choroby i potrzeby leczenia. Nie można jej zmusić ani zaciągnąć siła, gdyż odniesie to odwrotny efekt. Osoba taka sama musi zaakceptować swoją chorobę oraz uświadomić, że potrzebuje pomocy – wtedy leczenie przyniesie pożądane rezultaty.

Aby leczenie okazało się skuteczne należy psychoedukować pacjenta, czyli przekazywać mu informację dotyczące jego choroby, objawów, rozwoju jak również pozytywnych efektów systematycznego leczenia. Oprócz psychoedukacji ważną rolę odgrywa także  psychoterapia jak również stosowanie leków przeciwpsychotycznych w trakcie trwania choroby i po ustąpieniu dolegliwości. Nie należy przerwać przyjmowania leków ze względu na chwilowe polepszenie stanu zdrowia, gdyż na pożądane efekty trzeba czekać nawet do kilku tygodni.

     Omamy to nierealne, nieistniejące wizje bądź odbiory głosów, smaków, zapachów, to dostrzeganie różnego rodzaju zjawisk, które w rzeczywistości nie miały miejsca, np. osoba widzi przysłowiowe białe myszki, słyszy głosy. Halucynacje są typowe dla zaburzeń afektywnych dwubiegunowych oraz schizofrenii. Wyróżniamy omamy słuchowe, wzrokowe, czuciowe, somatyczne, węchowe, smakowe jak również odruchowe, psychiczne czy pseudohalucynacje. Te ostatnie charakteryzują się brakiem obiektywności. Odbywa się to na zasadzie, że osoba chora słyszy przekazywane myśli przez jakąś obcą osobę, te myśli roznoszą się jak echo. Innym rodzajem halucynacji jest zespół Otella, któremu towarzyszą trudności z pamięcią i myśleniem oraz zaburzenia świadomości. Dotyczy pacjentów uzależnionych od alkoholu bądź osób, które zaprzestały spożywania alkoholu.

Leczenie halucynacji polega na zażywaniu leków przeciwpsychotycznych i uspokajających oraz pobycie pacjenta w szpitalu psychiatrycznym ze względu na bezpieczeństwo swoje i otoczenia.

Proces żałoby

Utrata bliskiej osoby jest ciężkim przeżyciem w życiu człowieka. Doświadczamy wtedy żalu, ciężko nam się pogodzić z tym faktem oraz rozpamiętujemy historie związane z tą osobą. Niepogodzenie się z utratą może przyczynić się do stanów kryzysowych związanych z różnymi przeżyciami i doświadczeniami. Najczęściej spotykamy się z utratą małżonka, dziecka, rodziców, zwierzaka. Zdecydowanie rzadko towarzyszy żałoba po samobójcy.df68f25cc921b7d27cc9106b5dbf4558

Żałoba jest procesem, w którym nieodłącznie towarzyszy ból, cierpienie, płacz, smutek; może pojawić się autoagresja oraz nadmierna koncentracja na osobie zmarłej. Żałoba może mieć charakter patologiczny, wtedy osoba taka jest wycofana z kontaktów towarzyskich, mogą pojawić się symptomy psychosomatyczne, osoba może opóźniać proces żałoby ze względu na niemożność pogodzenia się ze zmarłym, gdyż nie wiadomo nic o jego losie, może nawet przejawiać wrogość wobec rodziny, czy unikać przebywania w miejscach związanych ze zmarłym.

Czynniki, które sprzyjają powstawaniu takich cech to problemy z własną emocjonalnością, problemy w wyrażaniu uczuć, odrzucanie pomocy, kumulacja zbyt wielu problemów (problemy materialne, zdrowotne, kłopoty z wychowaniem dzieci). Osoba, która zaznała utraty bliskiej osoby doświadcza różnych emocji. Najczęściej przebiegają one według schematu. Na początku pojawia się zaprzeczanie. Osoba nie może pogodzić się z sytuacją, jaka ją spotkała. Mogą pojawić się czynniki będące obroną przed doświadczeniem utraty w postaci izolacji emocjonalnej oraz nadmiernego opiekowania się innymi. Istotne sygnały, które świadczą o zaprzeczaniu to mówienie o zmarłym z towarzyszącym uczuciem smutku i przygnębienia. Osoba ma problem, aby pozbyć się przedmiotów związanych ze zmarłym. Mogą wystąpić fobie związane ze śmiercią bądź chorobą. Następnie po okresie zaprzeczania następuję złość oraz gniew. Osoby zadają sobie pytanie, dlaczego ich to spotkało, czym sobie na to zasłużyli, szukają winnego. Kolejna faza to targowanie się z Bogiem, z lekarzami o ponowną szansę. Osoby w takiej sytuacji składają obietnice, aby tylko móc przedłużyć sobie życie. Depresja to kolejne stadium żałoby. Osoba odczuwa smutek, przygnębienie, czuje się wyizolowana i samotna. Ostatnia faza żałoby to akceptacja, w której następuje przywrócenie równowagi i pogodzenie się z odejściem bliskiego. Reakcje jakie doświadcza osoba po oznajmieniu jej o śmierci bliskiej osoby to szok, doznanie wstrząsu, płacz, chaos, niemożność znalezienia sobie miejsca, a na samym końcu starają się poukładać sobie życie na nowo. Gdy mówimy o żałobie, mamy na myśli tzw. syndrom ocalałego, który objawia się w przeżywaniu poczucia winy w momencie śmierci bliskiej osoby.

Dla osób, które zmagają się z własnym cierpieniem, które są umierające ważnym elementem jest, aby najbliższa rodzina przebywała z taką osoba, a nie uciekała od takiej chwili. Jest to moment, w którym doświadcza się przykrych emocji w postaci smutku, przygnębienia, płaczu. Ważna jest bliskość i rozmowa z osoba umierającą. Są osoby, które na łożu śmierci wypowiadają się negatywnie o swoim życiu, mówią z czego nie są zadowoleni, co im w życiu nie wyszło, czego żałują. Jednakże są też tacy, którzy z ciepłem wspominają swoje życie, dają wskazówki rodzinie, jak mają postępować. Dzieje się również tak, że skłócona rodzina godzi się, aby uspokoić osobę umierającą, aby mogła odejść w ciszy i poczuciu, że rodzina będzie żyła ze sobą w zgodzie.ręce

Istotna jest pomoc psychologiczna w celu poradzenia sobie z utratą, w której przepracowane zostaną tematy związane z uświadomieniem sobie straty, ze znajdowaniem sposobów radzenie sobie ze stratą, z szukaniem siły oraz nadziei w celu utrzymania równowagi. Ważne jest, aby osoby uświadomiły sobie istotę dążenia do racjonalnych celów z pominięciem tych nierealistycznych. W ten sposób nie będą czuły się zależne od osoby zmarłej. Jest to moment, w którym osoba gotowa jest zaakceptować stratę oraz nabrać dystansu. Ważną rolę odgrywa również wsparcie psychologiczne oraz pomoc w przepracowaniu utraty bliskiej osoby, w postaci akceptacji cierpienia, bólu i poczucia osamotnienia jak również zdolność do opanowania lęku przed zachorowaniem bądź śmiercią.

Teorie rozwoju psychospołecznego – rożne ujęcia

  1. Teoria rozwoju psychospołecznego (Erikson) – Erikson uważał, że człowiek rozwija się przez całe życie. Wyróżnił kilka faz: ufność – brak ufności; autonomia – wstyd i zwątpienie; inicjatywność – poczucie winy; kompetencje-poczucie niższości; tożsamość-rozproszenie ról; bliskość – izolacja; twórczość-stagnacja; integracja-rozpacz. Uważał, że rozwój jest procesem ciągłym, a nieuświadomione i co więcej nierozwiązane na pewnym etapie kryzysy lub problemy mogą dać o sobie znać w fazie późniejszej. Jego największym osiągnięciem było potraktowanie rozwoju człowieka w kontekście rodziny i społeczeństwa. Rozpoznanie zasadniczych problemów życia człowieka dorosłego – tożsamości, kompetencji, miłości, pogodzenia się ze śmiercią.
  2. Psychologia self (H.Kohut) – potrzeba stworzenia spójnego pojęcia własnej osoby i ochrona poczucia własnej wartości. Rozwój dokonuje się przez całe życie dzięki relacjom z innymi. Kohut porównuje rodziców do lustra – są nie tylko idealnym obiektem, wzorem, ale także odbiciem, dzięki któremu dziecko może potwierdzić swoje kompetencje i poczucie własnej wartości. Spoglądając w lustro uczuć rodziców, dziecko odnajduje tam kochaną i wartościową osobę. Mogą również rodzice głęboko zranić poczucie własnej wartości dziecka. Taki człowiek będzie wtedy niezwykle przewrażliwiony w dorosłości na słowa każdej krytyki. Dzieci idealizują rodziców i dorosłych – dorastając uczą się tego, że są dobrzy i źli. Dzięki tej wiedzy osiągają dwa ważne składniki selfu – opanowania i wiary w siebie. Trzecim składnikiem selfu jest potrzeba dostosowania się do wspólnoty. W ciągu życia inni ludzie są dla nas jak lustra – ukazując nam naszą wartość, pozwalają tworzyć z nimi wspólnotę.
  3. Teoria przywiązania (J.Bowlby) – wczesnodziecięce reakcje na chwilową nawet nieobecność matki mają wpływ na późniejszy rozwój osobowości człowieka. Autor skrytykował stwierdzenie Freuda, który przywiązanie dziecka do matki uzasadniał jako wynik jej zdolności do zaspokojenia oralnych potrzeb dziecka. Zapoczątkowało to podejście psychoanalityczne, w którym podkreśla się znaczenie kontaktów społecznych w pierwszych dwóch latach życia dla rozwoju osobowości dziecka.
  4. Teoria relacji z obiektem (M.Klein) – za najważniejsze lata dla kształtowania się osobowości dziecka uważa się nieeksponowany przez Freuda wiek edypalny, lecz wewnętrzną strukturę osobowości. Teoria relacji z obiektem zwraca uwagę na znaczenie relacji z matką, która w tych latach jest zazwyczaj opiekunką dziecka. Podstawową potrzebą człowieka jest nie dążenie do zaspokojenia popędów, lecz potrzeba tworzenia więzi z drugim człowiekiem. Pojęcie ?obiekt? brzmi źle, ale oznacza, że dziecko przywiązuje się nie tylko do samej osoby, ale także do wyobrażenia osoby (matki łagodnej lub wybuchowej, opiekuńczej lub odrzucającej), która nie musi być taka sama jak prawdziwa matka. U Freuda przenosimy swą popędową naturę na innych ludzi, którzy są dla nas ważni o tyle, o ile zaspokajają lub przeszkadzają nam zaspokajać własne popędy. W teorii relacji z obiektem – inni ludzie są źródłem więzi. Ważną rolę odgrywa tu równowaga między więzią a niezależnością. To, jak reagujemy na rozstania jako dorośli w dużej mierze uzależnione jest od tego, jakie mieliśmy przeżycia w dwóch pierwszych latach, a nawet miesiącach życia. Więź z pierwszym opiekunem (zazwyczaj matką) kształtuje model wszystkich późniejszych związków. Ważną rolę ogrywa tu również pojęcie rozszczepienia, które oznacza rozszczepienie pojęć dobra i zła. W wieku 1,5-3,0 lat dzieci zaczynają akceptować ambiwalencję wobec innych i siebie. Dziecięcy mechanizm obronny, gdy ktoś okazuje ułomność, od razu staje się ?strasznie złym człowiekiem?, którego trzeba odrzucic. Nawet emocjonalnie zdrowi ludzie ulegają temu mechanizmowi w stanie lęku lub przygnębienia. Stereotyp myślenia ?my i oni? staje się przyczyną konfliktów.